Unia lubelska - data, strony, przyczyny, postanowienia, skutki

Unia lubelska: przyczyny zawarcia, początek rokowań

Unia lubelska: geneza i przyczyny zawarcia, przeciwnicy i zwolennicy

Idea unii lubelskiej związana była z postulatami działającego wtedy w Polsce ruchu egzekucyjnego. Uważano, że Wielkie Księstwo Litewskie powinno zostać połączone z Polską. Przyczyny były tutaj różnej natury. Przede wszystkim podnoszono argumenty o podłożu militarnym: z jednej strony Polska ponosiła coraz większe koszty obrony Litwy przed Moskwą, z drugiej zaś sama Litwa nie kwapiła się przykładowo do tego, aby udzielić wsparcia w obronie przed Tatarami. Jednakże domagająca się połączenia szlachta polska miała w tym również własne, partykularne interesy. Otóż na Litwie polscy szlachcice traktowani byli jak cudzoziemcy, co uniemożliwiało im przede wszystkim nabywanie ziemi.

Jak z kolei do sprawy zawarcia potencjalnej unii podchodzili sami Litwini? Przede wszystkim przeciwni byli jej wielcy panowie litewscy, którzy dzięki temu, że Wielki Książę często przebywał poza Litwą wykorzystywali swoją pozycję. Przede wszystkim przeciwnikami unii byli Radziwiłłowie. W oczywisty sposób unia realna była na rękę średniej i drobnej szlachcie z Litwy. Szlachta ta spodziewała się bowiem zrównania w posiadanych prawach ze szlachtą polską, aczkolwiek opinia ta budzi pewne kontrowersje i wątpliwości. Część rodów litewskich, takich jak Chodkiewiczowie, Hlebowiczowie i Ościkowie wyrażały poparcie dla potencjalnej unii, jednakże jak się to czasem podnosi czyniły to raczej z powodów taktycznych, chcąc wzmocnić swoją pozycję wobec chociażby Radziwiłłów.

Początek negocjacji w Lublinie i pierwsze ich zerwanie przez Litwinów, konsekwencje, ciekawostki

Mariusz Markiewicz wspomina o pewnym przewartościowaniu, jakie miało miejsce na Litwie w odniesieniu do bieżącej polityki, które miało sprzyjać idei unii z Polską. Przede wszystkim zauważa, że Litwa utraciła część ziem na rzecz Moskwy, z drugiej zaś strony Litwini mogli być świadomi rosnącego znaczenia gospodarczego Polski, co sprawiało, że kierunek polski i zachodni wydawały się korzystniejsze.

Pierwszy ze wspomnianych powyżej czynników mógł mieć istotne znaczenie w momencie, kiedy w 1562 roku szlachta litewska zwróciła się do Zygmunta Augusta o zwołanie wspólnego sejmu oraz o zawarcie unii. Późniejszą przyczyną zaś „moskiewską” było zdobycie przez Moskwę w 1563 roku Połocka. Pierwsza tura negocjacji nie przebiegała łatwo dla żadnej ze stron. Rokowania zaczęto w roku 1564, przy czym stojący na czele delegacji litewskiej Mikołaj Radziwiłł (Czarny) był zwolennikiem jedynie sojuszu obronnego oraz unii personalnej. Unia realna była według niego wykluczona.

Z kolei po stronie polskiej pojawiały się sugestie wręcz włączenia Litwy do Polski i stworzenia na jej bazie prowincji o nazwie Nowa Polska. W międzyczasie delegacja litewska otrzymała wiadomość o sukcesach wojsk w wojnie z Moskwą i opuściła Warszawę, co miało mieć później swoje konsekwencje. Ważną decyzję podjął też wtedy Zygmunt August, być może świadom już realnego ryzyka swojej bezpotomnej śmierci, otóż scedował swoje prawa dziedziczne jako wielkiego księcia na Polskę, czego z kolei nie uznała rada litewska. A może zainteresuje cię także ten artykuł o Wielkim Księstwie Litewskim?

Próba sił w trakcie negocjacji, inkorporacja ziem ukraińskich, ciekawostki

Sprawa inkorporacji Podlasia i ziem ukraińskich, przyczyny, znaczenie i skutki

Stanowisko litewskie miało jednak ulec „zmiękczeniu”, a to głównie na skutek braku postępów w walce z Moskwą oraz śmierci w 1565 roku Mikołaja Radziwiłła Czarnego, który został potem zastąpiony przez Mikołaja Radziwiłła Rudego. Kilka lat później inicjatywę przejął Zygmunt August. Na rok 1568 zwołał sejm koronny do Lublina, zaś w Wohyniu miał się zebrać sejm litewski, z którego Litwini mieli również wyruszyć do Lublina. Właściwe negocjacje rozpoczęły się już w 1569 roku. Jednakże ponownie nie miały one doprowadzić do osiągnięcia porozumienia. Polska szlachta powtarzała swoje postulaty (najbardziej radykalne było środowisko związane z ruchem egzekucyjnym), król chciał kompromisu, natomiast Litwini nie zgadzali się na likwidację sejmu Litwy oraz na umożliwienie szlachcie polskiej nabywania ziem na Litwie. Nastąpił kolejny impas. W dniu 1 marca większość Litwinów wyjechała, pozostali postulowali odroczenie negocjacji.

Kilka dni później Zygmunt August zrobił coś, czego nikt się nie spodziewał, a już na pewno nie Litwini. Była to jednak decyzja, w której króla wspierały zarówno senat, jak i izba poselska. W dniu 5 marca ogłosił bowiem dekret, na mocy którego do Polski włączone zostało dość już wtedy spolonizowane Podlasie. W maju postąpił podobnie w odniesieniu do województw wołyńskiego i bracławskiego (data tej decyzji to 27 maja), zaś 6 czerwca zadecydował podobnie o województwie kijowskim. Postanowiono bowiem wykorzystać fakt zerwania negocjacji przez Litwę.

Panowie litewscy oburzeni tym wydarzeniem wzywali do tego, by nie składać przysięgi na wierność Koronie, czego z kolei oczekiwał Zygmunt August, jednakże zarówno szlachta, jak i urzędnicy na przyłączonych ziemiach nie mieli przed tym oporów. Kwestia ta miała akurat swoją genezę. Otóż w momencie, kiedy w 1569 roku delegacja litewska zerwała negocjacje przedstawiciele z Podlasia, Wołynia, Podola i Kijowszczyzny pozostali w Lublinie. Wprost oświadczyli wtedy, że chcą, aby ich ziemie zostały włączone bezpośrednio do Polski (Koneczny, s. 356).

Powrót do stołu rokowań w Lublinie, ustępstwa Litwinów i zawarcie unii, ciekawostki

Interesujący jest fakt, że pierwotnie również zawarcie unii chciano niejako wymusić w sposób administracyjny, w podobny sposób, jak to się stało z ziemiami ukraińskimi. W dniu 30 marca bowiem (zapisana na dokumencie data to 24 marca) ustalono wystawienie przywileju inkorporacyjnego, na mocy którego Wielkie Księstwo Litewskie miało zostać na kompromisowych zasadach włączone do Polski. Oczywiście wtedy decyzja o przyłączeniu Wielkiego Księstwa Litewskiego pozostała tylko na papierze.

Postawieni przed faktem dokonanym Litwini zaczęli zdawać sobie sprawę z bezcelowości dalszego sprzeciwu. Postanowiono działać. Przede wszystkim na zjeździe w dniu 20 marca w Wilnie postanowiono o wznowieniu rokowań i wysłaniu póki co do Lublina delegacji z Janem Hieronimem Chodkiewiczem na czele, który dotarł na miejsce 5 kwietnia. Później dojechała reszta posłów, tym razem jednak bez Mikołaja Radziwiłła Rudego. Na początku czerwca sejm litewski dotarł do Lublina i negocjacje zostały formalnie wznowione.

Jedną z ostatnich kwestii spornych stała się symbolicznie kwestia tego, czy król miał dokonać potwierdzenia przyjętych praw przy pomocy pieczęci koronnej, czy również litewskiej. Szczególny upór wykazali tutaj posłowie polscy, którzy mieli być nawet przygotowani na zerwanie rozmów. I w tej kwestii strona litewska musiała zatem ustąpić, zgadzając się na użycie jednej pieczęci. Droga do tego, by unia realna została zawarta stała otworem.

Unia lubelska: zawarcie, data, główne postanowienia i zasady, znaczenie

W dniu 28 czerwca negocjacje z Litwą zostały ostatecznie zakończone. Samo zawarcie a w zasadzie zaprzysiężenie unii lubelskiej przez posłów obu państw miało miejsce 1 lipca 1569 roku. Jak jednak zostało to już wspomniane Zygmunt August był zwolennikiem kompromisu, w związku z czym, pomimo że powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów, to Litwa zachowała swoją odrębność państwową. Data 1 lipca to moment wystawienia stosownych aktów sejmu polskiego i litewskiego, z kolei akt królewski wystawiono 4 lipca. W dniu 11 sierpnia wydane zostały uzupełniające akty, które dotyczyły potwierdzenia unii, porządku rady królewskiej oraz konstytucji sejmowych. 12 sierpnia sejm się rozjechał.

W większości postanowienia i zasady unii lubelskiej stanowiła de facto rozszerzenie wspomnianego wcześniej przywileju inkorporacyjnego z 24/30 marca 1569 roku. Jak wspomniano głównym skutkiem unii lubelskiej było to, że powstałą Rzeczpospolita Obojga Narodów. Pewne płaszczyzny funkcjonowania obu wchodzących w jej skład państw miały natomiast być wspólne. Przede wszystkim faktem stała się unia personalna, oba państwa miały mieć tego samego władcę. Poza tym zatwierdzona została decyzja Zygmunta Augusta co do przekazania Polsce dziedzicznych praw do rządzenia na Litwie. W konsekwencji elekcja miała już być wspólna, zaś wybrany władca miał być koronowany tylko i wyłącznie na króla Polski. Zlikwidowana została uroczystość związana z nadaniem tytułu wielkiego księcia litewskiego. Jednocześnie zachowano jednak godność wielkiego księcia w odniesieniu do wspólnego władcy.

Płaszczyzn wspólnych miało być zresztą więcej, była to bowiem nie tylko unia personalna, ale i realna. Postanowiono, że Rzeczpospolita Obojga Narodów będzie mieć jeden sejm i senat. Miejscem zwoływania sejmów miała stać się Warszawa, co w pewnym sensie konstytuowało ją jako stolicę, jednakże dopuszczono możliwość zwołania ich także w inne miejsca. W oczywisty sposób wspólna miała stać się prowadzona polityka zagraniczna. Miała również zostać wprowadzona wspólna dla całego państwa moneta. Inflanty zaś miały się stać wspólnym lennem zarówno Litwy, jak i Polski.