Rozbicie dzielnicowe - daty, przyczyny, mapa, przebieg, skutki, zjednoczenie

Rozbicie feudalne było normalnym procesem historycznym, jaki w ówczesnym świecie miał miejsce w wielu krajach. Główne przyczyny podziału na dzielnice w Polsce, to właśnie nieudana próba zapobieżenia rozbiciu. Skutki podziału nie były dla Polski szczególne negatywne, gdyż w tym czasie nie było szczególnie groźnych wrogów. Przeciwnie, rozbicie przyczyniło się do rozwoju gospodarki, gdyż każdy z książąt dbał o wzbogacenie swojej dzielnicy.

Rozbicie dzielnicowe Polski - przyczyny i zasady

Rozbicie feudalne w historii świata

Historia wielokrotnie notuje rozdrobnienie państwa, czyli podział na mniejsze jednostki, które stają się całkowicie samodzielne. Tendencje odśrodkowe najczęściej mają miejsce, gdy władza centralna zostaje osłabiona lub znika. Państwo Aleksandra Wielkiego rozbiło się na mniejsze państwa, gdy zabrakło króla. Podobnie imperium mongołów uległo rozbiciu na mniejsze chanaty, gdy wielki chan nie był w stanie kontrolować całego terytorium.

Szczególnym przypadkiem w historii jest rozbicie feudalne. Dotknęło ono prawie wszystkich państw europejskich, jak Francja, Niemcy, Hiszpania, Ruś Kijowska czy Włochy, jak również wielkie cywilizacje azjatyckie, jak: Chiny, Japonia, Mongolia, Tybet czy Indie. W wyniku wędrówek ludów terytorium Europy zostało zajęte przez różne małe plemiona, które rządziły się samodzielnie, zaś zajęte przez nie tereny stały się regionami administracyjnymi. Silni książęta próbowali podporządkować sobie inne księstwa i tworzyć większe organizmy państwowe, na przykład Karol Wielki czy Cesarze Niemieccy. Ich państwa rozpadały się z momencie osłabienia władzy centralnej. Rozbiciu na dzielnice sprzyjał też system feudalny, który uznawał, że ziemia jest własnością księcia. Dlatego też terytoria były dowolnie dzielone, na przykład przez nadania dla synów i córek, lub łączona, na przykład w wyniku dynastycznych małżeństw. Terytoria były też nadawane wasalom, którzy byli w dużej mierze niezależni na swoim terenie.

Rozdrobnienie Polski na małe księstwa - przyczyny

W Polsce rozbicie feudalne miało nieco inne przyczyny. Od czasów Mieszka państwo było scentralizowane. Istniał jednak zwyczaj dzielenia włości między synów. W przypadku państwa groziło to rozpadem, dlatego też królowie radzili sobie różnie. Bolesław Chrobry swoich braci po prostu wygnał. Młodszych braci oddawano do klasztoru, aby nie stawali się konkurentami.

Pierwsze rozbicie dzielnicowe zagroziło Polsce za panowania Władysława Hermana. Jego synowie rozpoczęli walkę o władzę już za życia ojca, do czego przyczynił się również król Czech. Ostatecznie walkę o władzę wygrał Bolesław Krzywousty, który drastycznie zakończył problem mieszania się państw ościennych pod pretekstem obrony praw jego brata. Bolesław Krzywousty nakazał oślepienie brata, który w rezultacie tego zmarł.

Bolesław Krzywousty miał wielu synów i wiedział jakie skutki spowoduje walka między nimi. Dlatego też w testamencie stworzył system senioralny, który miał zapobiec walkom o tron.

Na czym polegał podział Polski na dzielnice - zasady i mapa

Bolesław Krzywousty zmarł w roku 1138 i jest to data, kiedy nastąpił podział dzielnicowy w Polsce. Ówczesna mapa Polski obejmowała mniej więcej terytorium dzisiejszej Polski i dzieliła się na takie regiony jak: Wielkopolska, Małopolska, Śląsk, Mazowsze, Ziemia sandomierska, Pomorze Gdańskie i Kujawy.

Zgodnie z ustawą sukcesyjną Bolesława Krzywoustego, mapa Polski została tak podzielona, aby każdy z jego synów otrzymał swoją dzielnicę. Władzę nadrzędną miał sprawować najstarszy syn, czyli senior. Książęta dzielnicowi rządzili swoimi dzielnicami niezależnie, zaś senior był odpowiedzialny za politykę zagraniczną, obronę państwa, mianowanie biskupów i arcybiskupa oraz bicie monety. Otrzymał on dzielnicę senioralną, która obejmowała ziemię biegnące przez środek Polski, czyli część Małopolski, część Wielkopolski, ziemię sieradzką i łęczycką oraz Pomorze Gdańskie. Po śmierci poszczególnych książąt dzielnicowych, ich dzielnice miały zostać włączone do dzielnicy senioralnej i w ten sposób państwo miało się spowrotem scalić.

Jak przebiegało rozbicie dzielnicowe Polski - najważniejsze wydarzenia w okresie rozdrobnienia

Zaraz po śmierci Bolesława Krzywoustego, jego synowie rozpoczęli walkę o władzę, zaś pierwszy senior Władysław II Wygnaniec został pozbawiony władzy i wygnany. Podział dzielnicowy Krzywoustego praktycznie przestał obowiązywać, gdyż książęta zostawiali dzielnice swoim synom i walczyli o władzę nadrzędną w Krakowie. Senior miał praktycznie zwierzchność tylko tytularną.

Ostatnim seniorem był Leszek Biały, zaś po jego śmierci w czasie zamachu w Gąsawie, książęta dzielnicowi stali się niezależni. Podział dzielnicowy zwiększał się, gdyż książęta dzielili swe księstwa pomiędzy synów. Walki o władzę w okresie rozbicia były podsycane przez władców sąsiednich państw, jak Czechy czy Brandenburgia, którym nie zależało na silnej władzy w Polsce. Z czasem książęta zaczynają myśleć o przywdzianiu korony królewskiej i zjednoczeniu ziem pod swoim berłem. Dochodzi do wyścigu o władzę między Henrykiem Prawym, Przemysłem II i Władysławem Łokietkiem.

Najważniejsze wydarzenia w okresie rozbicia dzielnicowego:

  • 1138 - śmierć Bolesława Krzywoustego i data rozpoczęcia rozbicia na dzielnice,
  • 1146 - wygnanie Władysława II Wygnańca,
  • 1227 - zjazd w Gąsawie i zamordowanie Leszka Białego, który był ostatnim seniorem,
  • 1228 - Konrad Mazowiecki dzierżawi Krzyżakom ziemię chełmińską,
  • 1241 - najazd Tatarów i bitwa pod Legnicą,
  • 1259 - 60 - drugi najazd Tatarów,
  • 1291 - król Czech Wacław II zdobywa Wielkopolskę i Ziemię sandomierską,
  • 1295 - koronacja Przemysła II, symboliczna data zakończenia rozbicia dzielnicowego,
  • 1296 - zamordowanie Przemysła II w Rogoźnie,
  • 1300 - Wacław II przejmuje władzę w Polsce,
  • 1309 - Krzyżacy zajmują Pomorze Gdańskie,
  • 1320 - koronacja Władysława Łokietka.

Podział Polski na dzielnice - konsekwencje

Trudno powiedzieć czy konsekwencje rozbicia na dzielnice były bardzo znaczące, szczególnie że w tym okresie większość państw Europy była rozbita na małe księstwa lub państewka. Skutki rozbicia dzielnicowego były zarówno pozytywne jak i negatywne.

Podział dzielnicowy sprawiał, że każdy z książąt prowadził odmienną politykę i gospodarkę. Książęta pobierali cła i myta co utrudniało handel. Liczne ziemie odpadły od Polski wskutek podporządkowania się książąt państwom sąsiednim. Brak silnej władzy centralnej pozwolił również Krzyżakom na rozwój i zdobywanie kolejnych ziem.

Rozbicie powodowało słabość militarną Polski. Mogło to mieć katastrofalne konsekwencje, gdyż w tym czasie nastąpił najazd Mongołów na Europę. Polskie rycerstwo zostało doszczętnie rozbite w bitwie pod Legnicą. Mongołowie ponowili najazd, jednak potem odstąpili od prób zdobywania Europy. Przyczyną odstąpienia Mongołów był klimat niesprzyjający utrzymaniu dużej konnicy, brak znaczących bogactw do złupienia oraz śmierć Ugedeja, która wywołała walki o tron wielkiego chana.

Rozbicie dzielnicowe miało również pozytywne konsekwencje, szczególnie w postaci wzrostu gospodarczego. Książęta dbali o rozwój swoich dzielnic, lokowali miasta, sprowadzali osadników, którzy zaludniali puste tereny. Nastąpił wzrost liczby ludności i wzrost miast i wsi.