Mieszko III Stary i jego pierwsze małżeństwo

Mieszko III Stary pojawił się na świecie około 1126 roku jako czwarte dziecko Bolesława Krzywoustego i jego drugiej żony, Salomei z Bergu.

Jeszcze przed 1138 rokiem Mieszko Stary poślubił Elżbietę węgierską, siostrę króla Beli II. W konsekwencji została przerwana trwająca prawie 10 lat wojna polsko-węgierska.

Na mocy testamentu Bolesława Krzywoustego Mieszko otrzymał zachodnią Wielkopolskę z Poznaniem. Swoje dzielnice uzyskali także pozostali pełnoletni synowie księcia: Bolesław Kędzierzawy oraz Władysław Wygnaniec. Ten ostatni jako senior rodu sprawował zwierzchnictwo nad młodszymi braćmi.

Panowanie księcia – najważniejsze wydarzenia

Konflikty z Władysławem Wygnańcem

Mieszko Stary jako książę Wielkopolski przez kilka lat walczył razem z Bolesławem Kędzierzawym przeciwko Władysławowi Wygnańcowi. Walki toczyły się ze zmiennym szczęściem. W 1145 roku senior poniósł z rąk juniorów druzgocącą klęskę w bitwie nad bagnami Pilicy.

Do decydującej batalii między zwaśnionymi stronami doszło w 1146 roku. Od początku przebieg wydarzeń kontrolował Władysław Wygnaniec, który obległ Mieszka Starego w Poznaniu. Większość możnych wspierała wówczas juniorów, przez co przewaga Wygnańca malała z każdym dniem. Wreszcie, gdy przybyła odsiecz dla oblegających, Władysław zdecydował się przerwać oblężenie. Następnie opuścił Polskę, pozostawiając juniorom swoje grody.

W obronie praw Władysława Wygnańca wyruszyła w 1157 roku wielka wyprawa interwencyjna, na której czele stanął cesarz Fryderyk Barbarossa. W toku kampanii wojska niemieckie praktycznie w ogóle nie niepokojone dotarły pod Poznań, a więc centrum dzielnicy Mieszka, zmuszając juniorów do złożenia upokarzającego hołdu. Dzięki temu sprawa Władysława raz na zawsze ucichła, zaś polscy książęta mogli bez żadnych przeszkód sprawować rządy w swych dzielnicach.

Umacnianie pozycji międzynarodowej

W 1147 część rycerstwa niemieckiego wzięła udział w krucjacie zorganizowanej przeciwko Słowianom połabskim. Krzyżowców wspomógł wówczas Mieszko Stary, który z około 10 000 ludzi podążył na sąsiadujący z jego ziemiami obszar Brandenburgii. Chciał w ten sposób utrwalić wpływy polskie na terenie rządzonym przez Jaksę z Kopaniku. Gdy w 1150 roku zmarł książę Brenny Przybysław, Jaksa z Kopaniku zdobył to księstwo z pomocą Mieszka.

Najpóźniej w 1154 roku po śmierci Elżbiety Mieszko Stary związał się z Eudoksją, córką wielkiego księcia kijowskiego Izasława II. Zawarte małżeństwo ochraniało go przed niebezpieczeństwem walki na dwóch frontach w razie ewentualnego konfliktu z Niemcami.

Mieszko Stary był zręcznym dyplomatą. Powydawał swoje córki za wpływowych książąt, co przyniosło mu sporo korzyści politycznych. Jego zięciami byli książę czeski, saski, lotaryński czy pomorski.

Wygnanie z Polski i chwalebny powrót Mieszka Starego

W 1173 roku Mieszko Stary został księciem zwierzchnim Polski po śmierci Bolesława Kędzierzawego. Jego panowanie w Krakowie nie spodobało się części możnowładztwa małopolskiego na czele z biskupem krakowskim Gedką. Zawiązał się spisek. W jego szeregach znalazł się nawet jeden z synów Mieszka, Odon.

Spiskowcy przeszli do działania w 1177 roku. W okamgnieniu opanowali Kraków, dokąd zaprosili najmłodszego brata Mieszka – Kazimierza II Sprawiedliwego. Nieco więcej trudności buntownicy napotkali w Wielkopolsce. Tutaj senior bronił się aż do 1179 roku. Po tej dacie broniący się książę uciekł na Śląsk. Następnie znalazł się w Czechach i w Rzeszy, gdzie szukał, bezskutecznie, pomocy militarnej.

Tułający się po obcych dworach Mieszko Stary zawitał ostatecznie na Pomorzu Zachodnim, u swojego zięcia Bogusława. Z jego wsparciem oraz arcybiskupa gnieźnieńskiego Zdzisława odzyskał utraconą dzielnicę w 1181 roku. Przeniósł się następnie do Kalisza, który coraz bardziej nabierał cech miasta stołecznego. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat rozbicia dzielnicowego w Polsce?

Zmagania o Kraków

Po usadowieniu się w Wielkopolsce Mieszko Stary nie ustępował w zabiegach przybliżających go do odzyskania wpływów w Krakowie. Pierwsza okazja nadarzyła się w 1191 roku podczas nieobecności Kazimierza Sprawiedliwego, który musiał wyprawić się na wschód. Bramy Krakowa otworzył przed Mieszkiem tamtejszy kasztelan Henryk Kietlicz. Rządy Wielkopolanina w Krakowie trwały bardzo krótko, skończyły się wraz z powrotem Sprawiedliwego z wyprawy zbrojnej.

Po raz drugi Mieszko Stary zawalczył o Kraków w 1195 roku (po śmierci w 1194 roku Kazimierza Sprawiedliwego). Możnowładcy małopolscy nie chcieli jednak tym razem księcia wielkopolskiego u siebie, stąd doszło do bitwy nad rzeką Mozgawą. Mieszko Stary bił się dzielnie, jednak po tym, jak stracił syna (Bolesława), wycofał się z powrotem do Wielkopolski.

Doznana porażka nie odstręczyła jednak zapalczywego księcia od kolejnych prób zdobycia Krakowa. W 1198 roku porozumiał się z wdową po Kazimierzu Heleną, która w zamian za zwrot Kujaw jej synom pozwoliła osiąść Mieszkowi w Krakowie.

Mieszko Stary i jego życiorys, czyli pochodzenie, historia, polityka, rządy oraz koronacja i najważniejsze daty
Pieczęć majestatyczna z napisem Mesico Dei Gratia Dux Polonie (1145) – fot. domena publiczna

Jeszcze w 1199 roku Mieszko Stary musiał opuścić Kraków. Przymusili go do tego biskup Pełka i wojewoda Mikołaj. Jednak już wkrótce sędziwy starzec ponownie przybył do Krakowa, gdzie pozostał aż do końca swoich dni. Powrót do stolicy Małopolski był możliwy po tym, jak Mieszko zawarł specjalną ugodę z Pełką i Mikołajem, przekazując w ich ręce pełnię władzy w tej części jego władztwa.

Polityka wewnętrzna Mieszka Starego

Mieszko Stary był nie tylko wojownikiem z krwi i kości, ale również zręcznym administratorem. Przypisuje mu się ufundowanie kolegiaty pw. św. Pawła w Kaliszu, opactwa cystersów w Lądzie oraz słynnych Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiających poszczególne sceny z życia św. Wojciecha. Mieszko założył także około 1170 roku najstarszy na ziemiach polskich szpital.

Chcąc zmniejszyć pustki w skarbie, Mieszko Stary zdecydował się zwiększyć emisję pieniądza. Wymienił też kursujące monety na zawierające coraz mniej srebra (tzw. psucie pieniądza). Nad dodatkową emisją pieniądza czuwała mennica książęca, w której byli zatrudnieni żydowscy mincerze. Na bitych przez siebie monetach książę kazał umieścić słowa „król Polski”, przez co manifestował swoje monarsze zapędy, których nigdy jednak nie zrealizował.

Dziedzictwo sędziwego księcia

Mieszko III Stary zmarł w marcu 1202 roku. Miał wówczas ponad 70 lat. Jego ciało spoczęło w ufundowanej przez niego kolegiacie w Kaliszu. Rządy w Wielkopolsce i Małopolsce przejął w imieniu zmarłego księcia jedyny z żyjących jego synów – Władysław Laskonogi.

Zmarły książę doczekał się 5 synów (Odona, Stefana, Bolesława, Mieszka i Władysława) i 5 córek. Córkami Mieszka były odpowiednio:

  • Wierzchosława (zm. 1223) – żona hrabiego Bitsch i księcia Lotaryngii Fryderyka I
  • Judyta (zm. 1201) – żona hrabiego Anthaltu i księcia Saksonii Bernarda III
  • Elżbieta (zm. 1209) – najpierw żona księcia ołomunieckiego i czeskiego Sobiesława II, a następnie margrabiego dolnołużyckiego Konrada II
  • Salomea (zm. po 1183) – żona Racibora, syna księcia zachodniopomorskiego Bogusława I
  • Anastazja (zm. po 1240) – żona księcia zachodniopomorskiego Bogusława I

Autor: Mariusz Samp

Bibliografia:

  1. Barański Marek Kazimierz, Dynastia Piastów w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
  2. Biniaś-Szkopek Magdalena, Bolesław IV Kędzierzawy – książę Mazowsza i princeps, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2009.
  3. Ginter Tomasz, Działalność fundacyjna księcia Mieszka III Starego, Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”, Kraków 2008.
  4. Janiak Tomasz, Grobowiec Mieszka III Starego w kolegiacie pw. św. Pawła w Kaliszu – próba rozwiązania problemu, „Slavia Antiqua” 49 (2008).
  5. Janik Michał, Krucjata połabska i polscy książęta, „Mówią Wieki” 7 (2018).
  6. Łodyński Marian, Udział książąt śląskich w zamachu z r. 1177, Przyczynek do dziejów Bolesława Wysokiego i Mieszka Raciborskiego, Lwów 1908.
  7. Miśkiewicz Benon, Najazd Fryderyka Barbarossy na Polskę w roku 1157, [w:] idem, Szkice z dziejów wojskowości, Warszawa-Poznań 1991.
  8. Miśkiewicz Benon, Walki wewnętrzne na terenie Polski w latach 1142-1146, [w:] idem, Szkice z dziejów wojskowości, Warszawa-Poznań 1991.
  9. Przybył Maciej, Mieszko III Stary, Wydawnictwo WBP, Poznań 2002.
  10. Rosik Stanisław, Wiszewski Przemysław, Wielki poczet polskich królów i książąt, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2006.
  11. Smoliński Marek, Sojusze Mieszka III Starego przed bitwą mozgawską, „Przegląd Zachodniopomorski” 21 (2006), 4.
  12. Smolka Stanisław, Mieszko Stary i jego wiek, wprowadzenie J. Tęgowski, Wydawnictwo Avalon, Kraków 2009.
  13. Ziąbka Leszek, Mieszko III Stary – w osiemsetną rocznicę urodzin, „Rocznik Kaliski” 28 (2002).
  14. Zientara Benedykt, Mieszko III Stary, [w:] Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1978.
  15. Zientara Benedykt, Władysław II Wygnaniec, [w:] Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1978.
ikona podziel się Przekaż dalej