Zerwanie unii polsko-litewskiej - kiedy i dlaczego do tego doszło?

Unia polsko-litewska – początki sojuszu

Pierwszym związkiem politycznym między Polską a Wielkim Księstwem Litewskim było zawarcie małżeństwa pomiędzy Kazimierzem Wielkim a Aldoną Anną Giedyminówną w 1325 r. Miało zapobiec litewskim wypadom na ziemie polskie i stanowić podstawę sojuszu wymierzonego przeciwko zakonowi krzyżackiemu. Jednak przebieg zarówno małżeństwa, jak i stosunków polsko-litewskich w tym czasie można nazwać co najwyżej poprawnym, a nie szczęśliwym.

14 sierpnia 1385 r. w Krewie podpisano akt unii polsko-litewskiej. Przyczynami podpisania układu było zagrożenie, jakie dla obu państw stanowili krzyżacy. Na mocy umowy wielki książę litewski Władysław Jagiełło poślubił dziedziczkę tronu polskiego Jadwigę Andegaweńską i został królem Polski. Litwa została ochrzczona w wierze katolickiej, a nowy władca zobowiązał się odzyskać Pomorze Gdańskie.

Unia krewska podniosła znaczenie obu państw na arenie międzynarodowej. W Europie środkowej utworzyło się silne państwo, które przetrwało ponad 400 lat. Skutki zawartej pomiędzy Polską a Litwą unii odczuwalne były także dla państw sąsiadujących, zwłaszcza dla państwa krzyżackiego. Zakon po chrystianizacji Litwy stracił zasadność prowadzenia na jej terenie „akcji misyjnych”, będących w istocie wyprawami łupieżczymi.

Unia została odnowiona w 1401 r. Jej przyczyny to śmierć Jadwigi i brak potomków z jej małżeństwa z Władysławem. W związku z tym należało ponownie uregulować stosunki między oboma państwami. Witold Kiejstutowicz został Wielkim Księciem Litewskim, uznając nad sobą zwierzchnictwo Jagiełły. W przypadku bezpotomnej śmierci króla, bojarzy litewscy mieli wspólnie z możnymi polskimi dokonać wyboru nowego władcy – nadawało to unii charakteru personalnego, oba państwa były połączone pod osobą jednego monarchy. Daty i miejsca wydania aktów były dwa – 18 stycznia Witold wystawił odpowiedni dokument w Wilnie, a 11 marca w Radomiu potwierdziła go rada koronna.

Unia polsko-litewska – ważne daty

W przeciągu 400 lat od zawarcia unii w Krewie miało miejsce wiele wydarzeń, które wpłynęły na wzajemne stosunki pomiędzy Polską a Litwą. Najważniejsze z nich to:

• unia w Horodle, 2 października 1413 – wprowadziła odrębne stanowisko wielkiego księcia na Litwie wybieranego przez króla,
• zawieszenie funkcjonowania unii w latach 1440 – 1447 – skutki wyboru Kazimierza IV Jagiellończyka na wielkiego księcia i trzech lat bezkrólewia po śmierci Władysława III Warneńczyka,
• ponowne, nieformalne zawarcie unii w 1447 r. – Kazimierz Jagiellończyk koronowany na króla Polski ponownie personalnie łączył oba kraje,
• unia piotrkowsko-mielnicka z 1501 r. - Korona i Wielkie Księstwo stały się nierozerwalnie jednym państwem, a przedstawiciele Polski i Litwy wspólnie wybierać będą władcę (skutkiem czego Jagiellonowie tracili dziedziczne prawa do tronu książęcego Litwy), założono wieczyste trwanie unii,
• unia lubelska, 1 lipca 1569.

Unia zawarta w Lublinie miała szczególne znaczenie - była związkiem realnym, a nie personalnym. Przyczyny takiej decyzji mają swoje źródła w osobie ostatniego króla z dynastii Jagiellonów – Zygmunta II Augusta.

Nieposiadający potomstwa monarcha, wstępujący na tron jeszcze za życia swojego ojca, Zygmunta I Starego, wzbudzał niepokój ze względu na fakt połączenia Polski i Litwy właśnie osobą króla. W 1551 r. rozpoczęto proces ujednolicania administracyjnego obu państw, który swój przebiegał aż do 1 lipca 1569 r. w Lublinie. Tam podpisano akt unii, na mocy którego powoływano do życia Rzeczpospolitą Obojga Narodów.