Charlie Chaplin nakręcił „Brzdąca” po śmierci pierworodnego synka. Jego własne dzieciństwo również pozostawało pasmem tragedii

Charlie Chaplin – nieśmiertelny Tramp

Niewiele ikon wielkiego ekranu wywarło tak ogromny wpływ na kulturę popularną, co Charlie Chaplin. Mistrz slapsticku wykreował rozpoznawalną w każdym zakątku świata postać Włóczęgi w meloniku, rozdeptanych butach, za dużych spodniach, z laseczką i charakterystycznym wąsikiem. Chaplinowski Tramp niekiedy psocił (zwłaszcza w pierwszych krótkometrażówkach), częściej ratował damy z opresji, dowodząc swego romantycznego oblicza (począwszy od duetów z Edną Purviance), zawsze wpadał w tarapaty, wychodząc cało nawet z najgorszej opresji. Za to pokochał go cały świat.

Kariera Charliego Chaplina stanowiła istne spełnienie amerykańskiego snu. Zaczynał dosłownie od zera, jako dziecko w łachmanach tańczące na londyńskich ulicach. Z czasem odnosząc pierwsze sukcesy sceniczne i dołączając do trupy Freda Karno, ukształtował swój unikalny wizerunek oraz zaczerpnięte z pantomimy środki wyrazu.

Po wyemigrowaniu do Stanów Zjednoczonych, a następnie debiucie na wielkim ekranie w 1914 roku, niemal od razu stał się fenomenem. Do dynamicznych komedii Macka Sennetta, od których rozpoczynał swoją przygodę z kinem, wniósł nowatorskie spojrzenie, mistrzowskie gagi i niespotykany dotąd portret bohatera komediowego z każdym kolejnym filmem coraz bardziej pogłębiany pod kątem psychologicznym.

Najwybitniejsze filmy Chaplina niegdyś rewolucjonizowały kino, a dziś są świadectwem jego niezwykłego talentu i miłości do X muzy, stanowiąc kanon światowego kina. „Gorączka złota” (1925), „Światła wielkiego miasta” (1931), „Dzisiejsze czasy” (1936) czy „Dyktator” (1940) to ponadczasowe arcydzieła nie tylko za sprawą dopracowanej strony technicznej, brawurowych gagów i poruszających losów Włóczęgi, ale też podejmowanej problematyki – społecznych niesprawiedliwości, codziennych dramatów zwykłych ludzi, nieudolności systemu, a nawet faszyzmu. W tworzeniu ekranowych historii Chaplinowi niejednokrotnie pomagały własne doświadczenia, prowadzące go przez najmroczniejsze warianty ludzkiej niedoli…

Dzieciństwo Charliego Chaplina – bieda, nieczułość ojca, choroba matki

Charles Spencer Chaplin przyszedł na świat 16 kwietnia 1889 roku w Londynie w rodzinie artystów wodewilowych. Jego dzieciństwo, choć od początku trudne z powodu nieobecności ojca-alkoholika i problemów finansowych, nie zawsze pozostawało pasmem niekończących się smutków. Mały Charlie mógł bowiem liczyć na wsparcie starszego brata Sydneya (który zresztą w przyszłości w pewnym momencie przerastał sławą samego Chaplina i umożliwił mu przełomowy angaż u Freda Karno), a także matki.

Hannah Chaplin była wybawieniem dla chłopców w rodzinnej niedoli – jeśli tylko zdrowie jej na to pozwalało, rozbawiała synów na każdym kroku, bawiła się z nimi w odgrywanie scenek i dzieliła historyjkami z czasów świetności, gdy śpiewała na scenie. Optymizm nie opuszczał jej nawet w najtrudniejszych chwilach, a śmiech i żarty stanowiły dla rodziny odskocznię od szarej codzienności. Będąc u szczytu sławy, Chaplin powtarzał zresztą za matką: „Nic nie trwa wiecznie, nawet nasze problemy”.

Niestety pani Chaplin cierpiała na chorobę psychiczną, a jej powtarzające się pobyty w szpitalach dla ubogich wiązały się dla dzieci z największym dramatem. Charlie i Sydney niejednokrotnie trafiali do przytułków, a gdy w 1898 roku władze wydały nakaz, aby chłopcami zaopiekował się ich ojciec od dawna żyjący z inną kobietą, było tylko gorzej. O tym, jak źle działo się pod dachem domu Chaplina Seniora, świadczą interwencje Towarzystwa Zapobiegania Okrucieństwu wobec Dzieci.

Z powodu notorycznych libacji podczas kilkumiesięcznego pobytu u ojca zdarzało się, że Charliego i Sydneya nie wpuszczano do domu, przez co chłopcy musieli sypiać na ulicy. Ich sytuacja polepszała się wtedy, gdy stan Hannah ulegał chwilowej poprawie i matka na nowo mogła zadbać o synów. To była mocno skromna opieka – zdarzało się, że przez brak pieniędzy głodowali, a Hannah przerabiała własne znoszone ubrania, aby Charlie i Sydney mieli co na siebie włożyć – ale zawsze motywowana bezgraniczną miłością i oddaniem.

Uśmiech losu i narodziny gwiazdy

„Nawet kiedy byłem w sierocińcu, nawet wtedy myślałem, że jestem najlepszym aktorem na świecie. Konieczna mi była energia, która płynie z głębokiego zaufania do siebie” – wspominał po latach Charlie Chaplin. Jeszcze w tym samym roku po traumatycznym pobycie u ojca i rozłące z matką, los się do niego uśmiechnął i pokierował małym w stronę artystycznej działalności. Od jakiegoś czasu Charlie wychodził na ulicę, aby tańcem zarobić kilka groszy od łaskawych przechodniów i pomóc ledwo wiążącej koniec z końcem matce. Pewnego dnia charyzmatyczny smyk zwrócił na siebie uwagę nauczyciela nazwiskiem Jackson, który zaproponował mu dołączenie do zespołu Ośmiu chłopców z Lancashire.

Potem już poszło z górki. Sceniczna aktywność Charliego miała wzloty i upadki, ale ambitny chłopak nigdy się nie poddawał i wierzył, że czeka na niego spektakularny sukces. Praca zawodowego tancerza, a później teatralnego aktora stanowiła dla niego ponadto okazję do wyrwania się z biednego domu i zaspokojenia głodu. Jego brat Sydney również podążał artystyczną ścieżką i początkowo przerastał uznaniem Charliego. To dzięki Sydowi w karierze Chaplina nastąpił przełom – starszy brat polecił go Fredowi Karno, dzięki któremu komik z czasem wyemigrował do USA.

Scenicznych popisów budzących zachwyt publiczności nie dało się jednak porównać ze skalą uwielbienia, jakim obdarzyli Charliego widzowie po jego debiucie na ekranie w 1914 roku. Filmy z Chaplinem od początku cieszyły się nadzwyczajną popularnością. Warto zaznaczyć, że artysta nie od razu wcielał się w postać słynnego Włóczęgi. W swojej pierwszej produkcji „Zarabiać na życie” miał odmienny kostium i grał przechadzającego się po ulicy naciągacza z sumiastym wąsem.

Kreacja Trampa podbiła serca widzów i do dziś pozostaje najlepiej rozpoznawalnym bohaterem wielkiego ekranu. Znamienny strój, mocno zarysowane brwi, wąsik czy specyficzny chód wynikający z płaskostopia Włóczęgi stały się kulturowym fenomenem. Pierwsze filmy Charliego Chaplina realizowane dla wytwórni Keystone, Essanay i Mutual stanowiły przede wszystkim zlepek kultowych gagów, odznaczały się znamienną dla slapsticku dynamiką i przedstawiały zabawne perypetie Włóczęgi.

Począwszy od współpracy Charliego z First National zainicjowanej filmem „Pieskie życie” (1918), a następnie realizacji filmów na własnych warunkach w spółce United Artists z Chaplinem, Mary Pickford, Douglasem Fairbanksem i D.W. Griffithem jako wspólnikami, zmienił się wyraźnie charakter dzieł komika. Chaplin zaczął tworzyć bardziej rozbudowane fabuły i obok wciąż obecnego humoru oraz gagów wprowadził do swojej twórczości społeczną lub polityczną problematykę, tworząc prawdziwe arcydzieła. Sprawdź także ten artykuł: Charlie Chaplin – życiorys, kariera, filmografia, nagrody, śmierć.

„Brzdąc” i największa tragedia w życiu Chaplina

Jednym z takich filmów był wyświetlany na ekranach w 1921 roku „Brzdąc”. Obraz ukazywał poruszającą historię Włóczęgi znajdującego na ulicy porzucone niemowlę i wychowującego je jak rodzone dziecko. Filmowa historia nabiera większego ładunku emocjonalnego, gdy połączymy ją z prywatnymi wydarzeniami z życia twórcy. Chaplin rozpoczął prace nad „Brzdącem” kilka dni po odejściu pierworodnego synka. Norman Spencer Chaplin przyszedł na świat 7 lipca 1919 roku z wrodzoną wadą układu pokarmowego, która doprowadziła do śmierci dziecka zaledwie trzy dni po narodzinach.

Utrata synka była druzgocącym ciosem dla Chaplina. Rodzinna tragedia dodatkowo przypieczętowała pierwsze (nieudane) małżeństwo artysty z Mildred Harris, którą poznał, gdy miała szesnaście lat. Słabość do bardzo młodych dziewcząt nie raz była dla Chaplina źródłem nieszczęść i społecznego napiętnowania. Podczas tworzenia „Brzdąca” jego serce pozostawało jednak złamane nie przez fatalny romans, a ojcowską tragedię.

Na planie Chaplin współpracował z dziecięcą gwiazdą filmową Jackie Cooganem (portretującym podopiecznego Włóczęgi) i dowiódł, że z łatwością potrafi znaleźć wspólny język z o wiele młodszym kompanem. Być może sam wciąż czuł się dużym dzieckiem, a w osobie utalentowanego Coogana od dziecka spełniającego się na scenie dostrzegał cząstkę samego siebie. Ich duet przeszedł do historii jako jeden z najlepszych w dziejach kina i z pewnością najbardziej wzruszających.

„Brzdąc” zapisał się na kartach X muzy jako jedno z największych osiągnięć w dorobku Charliego Chaplina, „obraz z uśmiechem, a może i łezką”, jak przekazuje plansza otwierająca film, a w końcu jedna z najpiękniejszych historii niemej epoki kina. Wyznaczył ponadto nowy kierunek w twórczości komika, będąc jego pierwszym pełnometrażowym obrazem. Krytyk filmowy James Agate pisał o odczuciach towarzyszących seansowi słodko-gorzkiego arcydzieła Chaplina: „nie śmieję się aż do łez, lecz śmieję się, aby nie płakać, a to zupełnie coś innego”.

Król Hollywood

Po międzynarodowym sukcesie „Brzdąca” Chaplin nakręcił ostatnie krótkometrażówki – „Nieroby” (1921) i „Dzień zapłaty” (1922), a także przezabawnego „Pielgrzyma” (1923), w którym podszywa się pod pastora, aby uniknąć złapania przez policję. To jednak mająca premierę w 1925 roku „Gorączka złota” uchodzi za jedno z jego z najwybitniejszych dzieł. Chaplinowski Włóczęga wyrusza tym razem na poszukiwania cennego kruszcu podczas tytułowej gorączki. Z filmu pochodzą legendarne gagi jak taniec bułeczek czy spożywanie ugotowanego buta przez wygłodniałych i odciętych od cywilizacji poszukiwaczy złota.

Potem przyszła kolej na rozgrywający się w środowisku artystów estradowych „Cyrk” (1928) oraz mistrzowskie „Światła wielkiego miasta” (1931) – hołd Chaplina dla kina niemego i romantyczna historia niewidomej kwiaciarki oraz Trampa zbierającego pieniądze na operację wzroku ukochanej. Z kolei w „Dzisiejszych czasach” (1936) Chaplin w krzywym zwierciadle ukazał postępującą mechanizację życia i wynikające z tego konsekwencje dla jednostki. To w tym dziele po raz pierwszy przemówił również z ekranu, śpiewając utwór „Titina”. Choć w filmie padło kilka słów, jego konwencja wciąż była podporządkowana niemej tradycji.

Pierwszym w pełni udźwiękowionym filmem Chaplina był „Dyktator” (1940), który przyniósł mu tylu wielbicieli, co wrogów. Wyśmiewał w nim faszystowską ideologię i postaci dyktatorów: Adolfa Hitlera oraz Benito Mussoliniego, co podczas trwającej II wojny światowej było gestem odwagi ze strony komika. Chaplin otrzymywał pogróżki i był gorzko krytykowany nie tylko w Niemczech, ale również przez amerykańskich zwolenników polityki izolacjonizmu. Ostatecznie dzieło odniosło zarówno sukces komercyjny, jak i artystyczny. Bernard Shaw komentował: „W czasie gdy ropieje rozdarte serce świata, ten mały człowieczek ze swym śmiesznym wąsikiem staje się kimś w rodzaju zbawiciela”.

Charlie Chaplin – skandale

Sukcesom w karierze Chaplina wtórowały kontrowersyjne doniesienia na temat jego życia prywatnego. W dawnym Hollywood uwielbiany na całym świecie komik uchodził nie tylko za wielką postać X muzy oraz błyskotliwego artystę, ale też kobieciarza i skandalistę. Chaplin romansował z wieloma kobietami – zarówno z tymi bardzo sławnymi, jak i szarymi myszkami, a wśród jego kochanek znalazło się nawet miejsce dla najsłynniejszej polskiej gwiazdy w Hollywood, Poli Negri.

Po rozwodzie z Mildred Harris Charlie Chaplin uwikłał się m.in. w głośny związek z Litą Grey. Dziewczyna była początkującą aktorką i zagrała w filmie komika „Brzdąc”. Początkowo to ona miała również wykreować główną rolę żeńską w „Gorączce złota”, jednak z powodu ciąży zastąpiła ją Georgia Hale. Lita nosiła oczywiście dziecko Chaplina, który potajemnie poślubił dziewczynę w 1924 roku, aby ratować własną skórę. Grey miała bowiem dopiero szesnaście lat i gdyby artysta nie wziął z nią ślubu, a następnie nie sfałszował aktu urodzenia dziecka, mógłby trafić za kratki na 30 lat więzienia za seks z nieletnią.

W 1927 roku nie mógł już jednak zatuszować skandalu. Lita Grey wystąpiła o rozwód, a w liczącym ponad 50 stron pozwie zarzucała mężowi przemoc psychiczną, nakłanianie do aborcji, wykorzystywanie seksualne i okrucieństwo. Ostatecznie doszło do ugody, w której wyniku Lita otrzymała 625 tysięcy odszkodowania, ale reputacja Chaplina miała się coraz gorzej. Przez stres związany z rozwodem i publiczną nagonką komik całkowicie osiwiał.