Bojkoty olimpiady w latach 80-tych – sport i polityka u schyłku zimnej wojny

Letnia Olimpiada w Moskwie

Wojna zimna i gorąca

XXII Letnie Igrzyska Olimpijskie to prawdopodobnie najsłynniejszy przypadek bojkotu tego typu wydarzenia. Główną przyczyną była wojna w Afganistanie, ale rozważano go jeszcze przed radziecką inwazją.

Sytuacja w kraju, gdzie ścierały się od kilku lat wpływy radzieckie i amerykańskie, była napięta od początku 1979 roku. W grudniu wojska ZSRR weszły do Afganistanu i rozpoczęły regularne działania wojenne.

Na zachodzie już od połowy lat 70-tych różne organizacje proponowały bojkot zapowiadanych zawodów olimpijskich, jako powód podając łamanie praw człowieka w ZSRR. Jednak wejście do Afganistanu na pół roku przed rozpoczęciem olimpiady było dużo mocniejszym argumentem. Dodatkowym impulsem okazał się apel radzieckiego dysydenta i działacza pokojowego, uczonego – Andrieja Sacharowa.

W styczniu 1980 roku amerykański rząd, z prezydentem Jimmym Carterem na czele, wezwał Związek Radziecki do wycofania z Afganistanu. Groźba bojkotu olimpiady w Moskwie została przedstawiona jako jedna z konsekwencji odmowy. (Marples D.R., 2006: 273, Hulme D.L., 1990: 21-28)

Jednocześnie administracja USA próbowała wpłynąć na sojuszników, żeby przyłączyli się do bojkotu. Chęć wykazała Kanada. Federalna Republika Niemiec dołączyła, ale kanclerz wyraził swój sprzeciw wobec nacisków w tej sprawie ze strony administracji Cartera. Udziału w olimpiadzie odmówiło też wiele państw, które albo były silnie zależne od NATO albo czuły się osobiście zagrożone eskalacją zimnej wojny. Propozycja wywołała jednak protesty w Europie, szczególnie ze strony Francji.

Największy bojkot w historii

Bojkot olimpiady w Moskwie zyskał największy zasięg w historii tego typu wydarzeń. Udziału w zawodach odmówiło ponad 60 państw. Kraje zachodniej Europy wcale nie były w większości. Duża część opowiedziała się przeciwko bojkotowi, powołując się przede wszystkim na polityczną neutralność Igrzysk. (Hulme D.L.:44-45) Inwazja w Afganistanie powodowała natomiast poczucie zagrożenia wśród innych państw Bliskiego i Środkowego Wschodu. Do bojkotu dołączyły m.in. Arabia Saudyjska, Egipt, Katar, Turcja i Iran, obok swojego tradycyjnego wroga – Izraela. Poza tym wśród bojkotujących znalazło się sporo krajów Afryki Północnej i Środkowej oraz wiele drobnych państewek powiązanych z krajami Commonwealthu (ale nie UK, Australia i Nowa Zelandia). Olimpiadę zbojkotowała Chińska Republika Ludowa. Dopuszczona po 20 latach do udziału w Igrzyskach stanęła po stronie amerykańskiej. Przyczyn było wiele, ale m.in. ochłodzenie stosunków z ZSRR. Rząd chiński nie tylko dołączył do bojkotu, ale zadeklarował jego czynne promowanie. (Hulme D.L.: 65-66)

Wymowny gest

O bojkocie ze strony państw bezpośrednio zależnych od ZSRR oczywiście nie było mowy, ale były inne sposoby protestu. W Polsce olimpiada zdobyła sławę głównie dzięki „gestowi Kozakiewicza”. Zwycięski polski tyczkarz, pobiwszy rekord w swojej dyscyplinie, odwrócił się do radzieckiej publiczności, która go wygwizdywała, i pokazał gest powszechnie uważany za obraźliwy. Gest Kozakiewicza stał się symbolem sprzeciwu krajów podporządkowanych ZSRR. Dla polskich obywateli miał dodatkowe znaczenie. Od wiosny nasilały się w strajki – początkowo w Świdniku i Lublinie, później w Gdańsku, by ogarnąć cały kraj. Sierpień tego roku, zaledwie miesiąc po zakończeniu olimpiady, był okresem krótkiego triumfu Solidarności i nadziei na całkowitą zmianę polityki. Chociaż władze stłumiły dążenia wolnościowe wprowadzając stan wojenny półtora roku później, to kumulujące się wydarzenia wskazywały na poważne osłabienie reżimu. (por. Friszke A., 2003:392-393) Kozakiewiczowi groziło tylko odebranie medalu. W czasach stalinowskich podobny gest w takich okolicznościach prawdopodobnie zakończyłby się ciężkim więzieniem lub „tajemniczym zniknięciem”.

Bojkot olimpiady w Los Angeles – ostatni odwet konającego giganta

Nie taka klęska jak przewidywano

Wojna w Afganistanie trwała i przynosiła coraz większe straty Związkowi Radzieckiemu. Tymczasem kolejne letnie igrzyska miały się odbyć w Los Angeles w Stanach Zjednoczonych. Tym razem do bojkotu zaczął nawoływać ZSRR.

Jak wierzyli zachodni organizatorzy olimpiady, ten bojkot miał być dotkliwą odpowiedzią na wydarzenia 1980 roku i manifestacją siły bloku wschodniego. Wypadł trochę inaczej. W sumie olimpiadę zbojkotowało 18 państw, prawie wszystkie powiązane z ZSRR. Z bloku wyłamała się Rumunia, za co reprezentacja dostała wielkie owacje gdy pojawiła się na amerykańskim stadionie. Tym razem nie przystąpiła do bojkotowania ChRL. Natomiast Iran, któremu z USA było jeszcze bardziej nie po drodze niż z ZSRR, zbojkotował zawody w Los Angeles. Mimo nieobecności wielu reprezentacji w olimpiadzie wzięło udział 140 komitetów olimpijskich, co było wówczas rekordową liczbą. W sumie bojkot nie odbił się takim echem i nie miał takiego wpływu na przebieg igrzysk jak podobna sytuacja cztery lata wcześniej w Moskwie.

Przyjaźń–84 – zrobimy sobie własne zawody

W ramach wspierania sportowców z krajów sojuszniczych ZSRR zorganizował międzynarodowe zawody sportowe pod hasłem „sport, przyjaźń, pokój”. Nie było to nic nowego. Podobne zawody dla krajów nie biorących udziału w igrzyskach w Moskwie zostały zorganizowane w 1980 roku. Zgodnie z etykietą olimpijską alternatywne zawody nie kolidowały z wydarzeniami olimpijskimi w Los Angeles. Chociaż skromniejsze niż ogólnoświatowa olimpiada, zawody Przyjaźń-84 przyniosły Polakom i przedstawicielom innych krajów socjalistycznych kilka złotych medali.

Jako ciekawostkę warto dodać, że po upadku Związku Radzieckiego podchodzono do nich bardzo sceptycznie. Dopiero w 2016 roku ówcześni polscy zawodnicy doczekali się przyznania emerytury olimpijskiej. Sprawdź także ten artykuł: Główne punkty zapalne na zimnowojennej mapie. Jakie konflikty były szczególnie niebezpieczne?