Karol Wielki – przydomek, armia, wojny, chrystianizacja, rodzina, ocena panowania

Karol Wielki królem Franków – pierwszy etap rządów

Karol Wielki pojawił się na świecie najpóźniej w 747 roku. Jego ojciec Pepin Krótki, który był majordomem Neustrii i Burgundii, cztery lata później (751) dokonał zamachu stanu, zostając nowym władcą Franków. Jego panowanie trwało do śmierci (768), po której Frankami rządzili dwaj jego synowie: młodszy Karloman i starszy Karol.

Obaj władcy, rządzący w osobnych dzielnicach, rywalizowali ze sobą przez kilka lat. Ich spór przerwała dopiero śmierć Karlomana w 771 roku, co pozwoliło Karolowi przejąć dziedzictwo brata. Od tej pory starszy z synów Pepina sukcesywnie rozszerzał granice swego państwa o nowe terytoria.

W ciągu swego długiego panowania (do 814 roku) król Karol zorganizował 54 wyprawy wojenne, z czego połową dowodził osobiście. Na prowadzenie ekspansji zewnętrznej pozwalała mu sprawna machina wojenna, w tym dobrze zorganizowana armia.

Armia Karola Wielkiego – najważniejsze informacje

W państwie Karola Wielkiego dominującym rodzajem sił zbrojnych była jazda, która wyruszała w pole w maju, kiedy była dostępna pasza dla koni. Szacuje się, iż jazda Franków wynosiła w szczytowym momencie 35 tysięcy jeźdźców. Resztę armii stanowiła piechota, zdecydowanie gorzej uzbrojona i wyszkolona od jazdy. Jazdę używano głównie do działań ofensywnych, podczas dalekich wypraw, piechotę zaś do działań defensywnych i obrony grodów.

Karol Wielki był wytrawnym wodzem. Każdą wyprawę wojenną starannie przygotowywał, zarówno od strony politycznej, jak i militarnej. Miał dobrze zorganizowaną siatkę wywiadowczą, dostarczającą mu wiadomości o ruchach przeciwnika i stanie jego przygotowań do walki. Machina wojenna króla była tak zorganizowana, że żywiono się kosztem wroga, na którym zdobywano też łupy i jeńców.

W państwie Karolingów do służby wojskowej był zobowiązany każdy wolny człowiek, w tym najuboższe warstwy społeczne, które niechętnie odrywały się od roli i swoich zajęć. Kilku małorolnych chłopów musiało składać się na wyekwipowanie się jednego spośród siebie. Dodatkowo chłopi pełnili służbę pomocniczą i bronili swych domostw i państwa w razie agresji nieprzyjaciela.

Król był na bieżąco informowany o nadużyciach w armii, polegających na uchylaniu się najuboższych od służby wojskowej (wchodzenie w zależność od możnych i od Kościoła). Aby przeciwstawić się temu procederowi, Karol uczynił seniorów odpowiedzialnych za służbę wojskową swoich wasali. Zarządzenie króla było dobrym rozwiązaniem i usprawniło funkcjonowanie podległej mu armii, która była w tym czasie jedną z najlepszych w Europie.

Wojny i podboje wielkiego władcy

Akwitania, Bretania, Bawaria i Awarowie

Swoje panowanie Karol Wielki rozpoczął od podjęcia wyprawy wojennej przeciwko zbuntowanej Akwitanii, którą udało mu się zmusić do posłuchu. Odniesiony sukces okazał się jednak iluzoryczny, gdyż w późniejszym okresie Akwitania jeszcze nieraz podnosiła głowę, co wymuszało na królu organizowanie kolejnych ekspedycji o charakterze pacyfikacyjnym. W 781 roku Karol podniósł Akwitanię do rangi królestwa, osadzając na jej tronie swojego syna Ludwika.

Informacje źródłowe wskazują, iż Karol Wielki wojował również przez wiele lat z mieszkańcami Bretanii, bezskutecznie zabiegając o podbój tego obszaru. Kiedy król zdał sobie sprawę z niemożliwości zrealizowania tego projektu, ustanowił Marchię Bretońską, mającą chronić państwo Karolingów przed najazdami plemion celtyckich.

Państwo Karola Wielkiego wystąpiło także przeciw Bawarom. W 788 roku król zdetronizował księcia bawarskiego Tassilona z dynastii Agilulfów, a następnie zamknął go w klasztorze. W ten sposób Frankowie podbili nowy obszar, którym odtąd zarządzali królewscy grafowie.

Zaangażowanie Franków w Bawarii przyczyniło się do wybuchu konfliktu ze sprzymierzonymi z nią Awarami. Wojna frankijsko-awarska trwała w sumie kilka ładnych lat. Ostatecznie zakończyła się spektakularnym zwycięstwem Karola Wielkiego (795), który anektował tereny zamieszkiwane przez koczowników. W konsekwencji granica państwa karolińskiego sięgnęła do brzegów rzeki Dunaj. Sprawdź także ten artykuł o reformach i dokonaniach Karola Wielkiego.

Zmagania z Longobardami – podboje w Italii

Początkowo relacje Karola Wielkiego z państwem Longobardów rządzonych przez króla Dezyderiusza układały się poprawnie. Wyraźne ochłodzenie w bilateralnych stosunkach nastąpiło po zbiegnięciu na dwór Longobardów wdowy po Karlomanie wraz z jej dziećmi.

W 772 roku Karol Wielki zdecydował wyprawić się do Włoch po interwencji papieża Hadriana I, zagrożonego działaniami Dezyderiusza. Zmagania z Longobardami przyniosły kolejny wielki triumf oręża frankijskiego. Po zdobyciu Pawii (774) Karol ogłosił się królem Longobardów i anektował ich terytorium do wciąż rozrastającego się państwa. Eks-króla Dezyderiusza swoim zwyczajem Karol umieścił w murach klasztornych.

Jakby tego było jeszcze mało, syn Pepina Krótkiego rozciągnął dodatkowo kontrolę nad Państwem Kościelnym, co w praktyce oznaczało, iż większość Półwyspu Apenińskiego znajdowało się w rękach Karolingów. Z tym stanem rzeczy nie mogło natomiast pogodzić się Bizancjum, próbujące na wszelki możliwy sposób podkopać pozycje swego politycznego konkurenta w regionie.

Wojny z Saracenami

W 778 roku Karol Wielki rozpoczął długoletni konflikt z Saracenami. Wojna ta raczej nie wybuchłaby, gdyby nie działania Arabów, którzy co rusz wyprawiali się do Akwitanii, gdzie mieli poparcie miejscowych separatystów. W efekcie król frankijski został zmuszony udzielić pomocy przeciwnikom panujących w Hiszpanii Omajadów.

Kampania z 778 roku nie przyniosła Karolowi Wielkiemu chwały. Podczas przekraczania Pirenejów w drodze powrotnej jeden z jego oddziałów wpadł w pułapkę i został niemal do szczętu rozniesiony w pył w wąwozie Roncevaux. Zginął wówczas margrabia Marchii Bretońskiej Roland, którego czyny później zostały opisane w eposie „Pieśń o Rolandzie”.

Poniesiona klęska nie zniechęciła Karola Wielkiego od podejmowania kolejnych wypraw przeciw Saracenom. Sukcesywnie, rok po roku, zdobywał kolejne obszary kontrolowane przez muzułmanów, w tym Hueskę, Barcelonę, Pampelunę i Tortosę. W efekcie granica państwa Franków przesunęła się aż po rzekę Ebro, gdzie ustanowiono Marchię Hiszpańską.

Militarne stosunki frankijsko-słowiańskie

Karolowi Wielkiemu przez szereg lat przyszło potykać się także ze Słowianami zamieszkującymi tereny między Łabą a Odrą. Sojusznikami frankijskiego władcy na tym obszarze byli Obodrzyce, którzy dobrowolnie uznali jego zwierzchnictwo.

Hegemonię syna Pepina uznali w końcu także Wieleci, ale zanim to nastąpiło musiał on się z nimi sporo natrudzić. W 789 roku wyruszyła wielka wyprawa Franków na terytorium Wieletów, rządzonych przez króla Drogowita. Pomimo usilnego oporu stawianego wojskom chrześcijańskim, poganie postanowili się poddać, zaś Drogowit przysiągł Karolowi Wielkiemu wierność.

W luźnej zależności od króla Franków znalazły się także plemiona czeskie i serbskie. Te ostatnie zostały zobligowane do uczestnictwa w walkach ze swoimi pobratymcami w 789 roku.

Wojny na śmierć i życie z Sasami

Chyba najbardziej rozpowszechnione w literaturze przedmiotu są wojny, jakie Karol Wielki toczył z pogańskimi Sasami. Zmagania te obfitowały w wiele zwrotów akcji. Systematyczny podbój Saksonii król rozpoczął w 789 roku od zdobycia Eresburga i zniszczenia Irminsulu.

Kiedy wydawało się, iż walki sasko-frankijskie dobiegły końca, na scenie pojawił się otoczony już za życia legendą przywódca Sasów Widukind, który poprowadził swoich pobratymców do walki na śmierć i życie z chrześcijanami. Jeden z oddziałów tych ostatnich został doszczętnie zlikwidowany przez Widukinda, gdy przechodził przez puszczę.

Na działania Sasów Karol Wielki zareagował błyskawicznie i bezwzględnie, deportując część ludności saskiej w głąb swego państwa. Zachowały się też informacje o ścięciu 4500 Sasów w Verden. W 785 roku Widukind postanowił się poddać i przyjąć chrzest. Od tej pory opór Sasów znacznie zmalał.

Ostatnia z wypraw frankijskich na Saksonię miała miejsce w 804 roku. Jak się można było spodziewać, zakończyła się ona pomyślnie dla Franków, którzy wcielili do swego władztwa atakowany od wielu lat obszar.

Chrystianizacja pogan i koronacja Karola Wielkiego

Równocześnie z podbojem nowych terenów następowała chrystianizacja ludności pogańskiej ją zamieszkującej. Karol Wielki był władcą nieustępliwym w tym zakresie, i kiedy zawiodły środki perswazji, używał argumentu siłowego. Rzecz oczywista, budziło to niechęć pogan, którzy próbowali wzbraniać się przed przymusowym ochrzczeniem, byli jednak za słabi, aby powstrzymać cały ten proceder. 

Na nowo ochrzczonych obszarach Karol Wielki powoływał do życia sieć klasztorów, kościołów i biskupstw, które były jednocześnie pierwszymi ośrodkami administracji i władzy w terenie.

W 800 roku Karol Wielki został koronowany przez papieża Leona III cesarzem. Wywyższenie to spotkało się z gwałtowną reakcją Bizancjum, roszczącego sobie pretensje do władzy zwierzchniej nad całą Europą. Dopiero w 812 roku, a więc na kilka lat przed śmiercią Karola, cesarz bizantyjski uznał jego tytuł cesarski.

Życie rodzinne cesarza: żony, konkubiny, synowie i córki

Karol Wielki oficjalnie pięć razy wchodził w związki małżeńskie. Miał też wiele konkubin, które obdarzyły go nieślubnymi dziećmi. Po raz pierwszy cesarz ożenił się w 766 roku. Jego wybranką była Himiltruda, która powiła mu syna, Pepina Garbatego (zm. 813).

W latach 768-771 cesarz poślubił Gerpergę, córkę króla Longobardów Dezyderiusza. Nic nie wiadomo o tym, by z tego związku syn Pepina Krótkiego doczekał się potomstwa. Jeszcze w 771 roku, po anulowaniu małżeństwa z Gerpergą, Karol Wielki ożenił się z Hildegardą, córką Gerolda, alemańskiego hrabii Emmy i Vizgau. Hildegarda urodziła Karolowi aż dziewięcioro dzieci. Byli to odpowiednio: Karol Młodszy (zm. 811), Adelajda (zm. 774), Rotruda (zm. 810), Karloman (zm. 810), Lotar (zm. 780), Ludwik Pobożny (zm. 840), Berta (zm. około 821), Gizela (zm. 808) oraz Hildegarda (zm. 783).

Czwartą i piątą żoną Karola Wielkiego były Fastrada (w latach 784-794) oraz Luitgarda (w latach 794-800). Małżeństwo z Luitgardą było bezdzietne, zaś ze związku z Fastradą, cesarz doczekał się dwóch córek, Teodrady i Hiltrudy.

Nieślubne dzieci cesarza Karola Wielkiego to: Rotylda (konkubina: Madelgarda), Adaltruda (konkubina: Gerswinda), Drogo (konkubina: Regina), Hugo (konkubina: Regina), Alpaida (konkubina: Amaltruda), Teodoryk (konkubina: Adelinda). Jak wskazują historycy, władca Franków miał jeszcze inne dzieci z nieślubnych związków, jednak ustalenie ich personaliów jest niezwykle trudne.