Ludwik Węgierski - biografia, rodzina, podboje, znaczenie w historii

Król Węgier z neapolitańskiego rodu w Polsce

Kilka słów o rodzie Andegawenów

Na początku XIV wieku królestwo Węgier przechodziło losy podobne do polskich. Najpierw rozbicie dzielnicowe i walki możnych o władzę, potem zjednoczenie i wreszcie bezpotomna śmierć ostatniego z Arpadów w 1301 roku. (Felczak W., 1983: s. 53-54)

Sytuację wykorzystał Karol Robert z ambitnego rodu Andegawenów panujących w Neapolu. Andegawenowie byli boczną linią francuskiej dynastii Kapetyngów. W połowie XIII wieku brat króla Francji, hrabia d'Anjou zdobył tron sycylijski. Ojciec Karola Roberta był tytularnym królem Węgier, ale nie zasiadł nigdy na tronie Arpadów. Jego syn miał jednak podstawy, żeby ubiegać się o węgierską koronę. Jednak poważnym konkurentem był król czeski Wacław III. Ten jednak został zamordowany w 1306 roku, zostawiając nie tylko Węgry, ale Czechy. Dzięki temu bez większych trudności Karol Robert został pełnoprawnym królem Węgier w 1308 roku. Warto zwrócić uwagę, że jest to ten sam czas kiedy Władysław Łokietek powoli zdobywa władzę nad dzielnicami polskimi. Obaj władcy zyskali na tym, że książęta niemieccy skupili się na walce o schedę po czeskich Przemyślidach. Ród Andegawenów bez problemu poszerzył swoje panowanie na wschód. Piastowie natomiast mieli czas na zjednoczenie i odtworzenie królestwa swoich przodków.

Po objęciu tronu Karol Robert zaczął umacniać władzę centralną w państwie, sprowadził na dwór Francuzów i Włochów. Oddalił natomiast Niemców, którzy mieli silne wpływy za czasów poprzedniej dynastii węgierskiej. Przeprowadził też reformy wojskową i monetarną. (Felczak W.: s. 56-57) Kiedy jego następca, Ludwik I zasiadał na tronie, państwo było silne, a dynastia miała mocną pozycję w Europie.

Panowanie Ludwika Węgierskiego do 1370 roku

Ludwik I Andegaweński, znany u nas jako Ludwik Węgierski, w polityce wewnętrznej kontynuował kierunek wyznaczony przez swojego ojca. Dzięki armii państwowej, stworzonej jeszcze za Karola Roberta, mógł utrzymać granice i prowadzić skuteczne wojny zaczepne. W 1355 zhołdował Serbię, przez szereg lat ze zmiennym szczęściem walczył z Republiką Wenecką o Dalmację, w 1365 osadził na tronie Bułgarii posłusznego sobie namiestnika. Mniej więcej w tym samym czasie podporządkował sobie „heretycką” Bośnię, a w późniejszym okresie Ruś Włodzimierską. Jedynym zagrożeniem, którego nie udało mu się pokonać byli Turcy, którzy wykorzystają w przyszłości osłabienie państw bałkańskich spowodowane przez samego króla Węgier.

Jako sojusznik Ludwik Węgierski wspierał też Kazimierza Wielkiego w jego wyprawie na Ruś halicko-włodzimierską. Był poza tym zdolnym i aktywnym dyplomatą. Fakt, że zapewnił swoim potomkom tron polski w razie bezpotomnej śmierci Kazimierza Wielkiego jest jednym z najlepszych dowodów jego dalekowzrocznej polityki dynastycznej. (Felczak W.: s. 62)

Jako król Węgier zyskał przydomek Wielki. Przyczynił się do ustalenia równości w ramach stanu szlacheckiego (ustalenia sejmu z 1351 roku), rozwoju miast (w tym Budy, stolicy królestwa Andegawenów). Jednak dostosowując się do lokalnych warunków zrezygnował z władzy absolutnej, zmierzając coraz bardziej w kierunku monarchii stanowej. Za jego panowania powstaje prawdziwy dwór węgierski, z urzędami i stałą siedzibą. Coś, czego poprzednicy Andegawenów nie byli w stanie stworzyć.

Ludwik jako następca Kazimierza Wielkiego

Kazimierz Wielki, układy dynastyczne i sytuacja w Europie

W XIV wieku następuje drastyczne przekształcenie Europy. Wymiera jednocześnie kilka dynastii środkowej Europy, na zachodzie uderza najpierw klęska głodu (1315-1317), następnie największa epidemia dżumy w historii (1347-49). Nie starczyłoby miejsca na wymienienie wszystkich wydarzeń politycznych, które temu towarzyszą. W każdym razie jest to bardzo burzliwy czas. Działania władców, takich jak Kazimierz Wielki i Ludwik Andegaweński były związane z tą dynamiczną sytuacją w Europie. Niespodziewany koniec dynastii Przemyślidów i osłabienie cesarstwa zachodniego i niemieckiej Rzeszy pozwoliły władcom polskiemu i węgierskiemu skierować większą uwagę na wzmocnienie własnych granic. Umożliwiły też ekspansję na wschód.

Ludwik Węgierski przez większość swego panowania był lojalnym sojusznikiem króla polskiego. Oczywiście nie bezinteresownie. Miał nadzieję na koronę polską dla siebie lub swojego następcy.

Układy dynastyczne między władcami Polski i Węgier nie były niczym nowym. Już w 1320 roku siostra Kazimierza Wielkiego, Elżbieta Łokietkówna została żoną Karola Roberta. Ludwik był jej synem, a więc siostrzeńcem polskiego króla. (Drwota B. i in, 1999: s. 247) Z genealogicznego punktu widzenia miał mniej więcej takie samo prawo do tronu polskiego jak Kaźko Słupski (wnuk Kazimierza Wielkiego po kądzieli). Karol Robert wykorzystał tę sytuację w 1338 roku na zjeździe w Wyszehradzie. Zapewnił swojemu 9-letniemu wówczas synowi dziedziczenie polskiej korony w razie bezpotomnej śmierci Kazimierza. Dla polskiego króla był to układ korzystny, bo w tym czasie wydawało się mało prawdopodobne, że nie zostawi męskiego potomka. (szerszy opis postanowień zjazdu patrz też: Barański M.K.: s.173-174). Układ sukcesyjny został potwierdzony i sprecyzowany w 1355 w Budzie. W razie bezpotomnej śmierci Kazimierza królem Polski miał zostać Ludwik, prawo do tronu miał też jego bratanek Jan, a w razie braku męskiego potomka po tej stronie króla mogli wybrać polscy panowie. (Barański M.K.: s. 186) W momencie podpisywania tego układu przejście Polski pod panowanie Andegawenów było coraz bardziej prawdopodobne. Kazimierz nie miał syna (w każdym razie nie z prawego łoża), jego żona Adelajda została oddalona i sprawa sukcesji po Piastach zaczynała być paląca.

Adoptował co prawda Kaźka Słupskiego i na łożu śmierci przekazał mu ziemię kujawską i księstwo sieradzkie, ale wkrótce jego testament został unieważniony przez zwolenników Andegawenów. Kazimierz zmarł 5 listopada 1370 roku. Ludwik Andegaweński został nowym królem Polski. (Drwota B. i in.: s. 243) Jeśli szukasz więcej ciekawostek, sprawdź także ten artykuł o 10 najmniej znanych królach Polski.

Król Węgier królem Polski

Król Węgier królem Polski, to wieść, która nie dla wszystkich była radosna. Dla większości był jednak godnym następcą króla Kazimierza. Dojrzały władca, dobrze wykształcony i zaprawiony w bojach, był królem jakiego każde państwo mogło sobie wymarzyć. Mimo to zachowały się głosy krytyczne polskich kronikarzy. Tak się złożyło, że autor głównego źródła na temat panowania Ludwika Węgierskiego, Janko z Czarnkowa, niespecjalnie lubił nowego władcę. Wynikało to prawdopodobnie z osobistych zatargów, które doprowadziły do wygnania Janka i usunięcia go z urzędu podkanclerzego. Sam będąc oskarżony o próbę kradzieży królewskich insygniów (prawdopodobnie, żeby potajemnie koronować Kaźka Słupskiego - por. Wyrobisz A.: s. 263) twierdził, że za panowania Ludwika i jego matki Elżbiety (regentki) wzrosła przestępczość, kradzieże i ogólny chaos.

Z innych źródeł wynika jednak, że tak jak na Węgrzech gospodarka rozwijała się w najlepsze. Tylko w Wielkopolsce panował chaos. Był on jednak raczej wynikiem niechęci tutejszej szlachty do scentralizowanej władzy, a zwłaszcza do Andegawenów.

Janko mógł też czuć niechęć do władcy, który nie mówił po polsku i nie miał osobistej więzi z krajem ani tutejszym dworem. Ludwik Węgierski niechętnie pojawiał się osobiście w Polsce. Prawdopodobnie jednym z powodów było jego słabe zdrowie. Był natomiast szczerze zainteresowany losami kraju. Wykonawcami jego polityki byli Elżbieta Łokietkówna, jego matka, Władysław Opolczyk i Zawisza z Kurozwęk. (Wyrobisz A.: s. 264)

Panowanie Ludwika Węgierskiego – znaczenie

Dylematy nowego władcy i sprawa dziedziczenia

Zostając królem Polski Ludwik musiał uregulować sprawy dziedziczenia, nie zadzierając jednocześnie ze swoimi rywalami do tronu oraz ościennymi władcami. Mimo to głównym celem Ludwika była kontynuacja polityki zjednoczeniowej ostatnich Piastów. Udało się np. utrzymać Wielkopolskę, mimo buntów i niechęci tutejszej szlachty. (Wyrobisz A.: s. 264) Natomiast na rządy Ludwika nie mogli narzekać kupcy,  którzy otrzymali jeszcze za poprzedniego króla pozwolenie na handel solą na Węgrzech i w krajach ościennych.

Regentka Elżbieta Łokietkówna przywróciła też miastom prawa i ziemie, nawet te skonfiskowane przez Kazimierza Wielkiego. Zarówno królowa-matka jak i Ludwik Węgierski wiedzieli, że muszą utrzymać tron polski w swoich rękach. Alternatywą byłoby prawdopodobnie przejęcie go przez Luksemburgów, którzy zasiadali na tronie czeskim. W efekcie Węgry zostałyby otoczone, co groziłoby porażką mocarstwowych planów Andegawenów.

Ludwik nie doczekał się następców z pierwszej żony. Druga urodziła mu późno trzy córki, z których tylko dwie przeżyły, żeby móc dziedziczyć koronę po ojcu. Dla zachowania władzy w rodzie musiał zapewnić korony swoim córkom. W pakcie koszyckim (1374) zapewnił szlachcie polskiej szerokie przywileje w zamian za zgodę na przejęcie tronu po jego śmierci przez jedną z królewien.

Początkowo tron polski przewidywał dla starszej córki – Marii. Jako żona Zygmunta Luksemburskiego wprowadzałaby jednak do kraju dynastię zachodnioeuropejską. To nie uśmiechało się polskim panom. Dlatego już po śmierci Ludwika zdecydowali inaczej. Królem Polski została młodziutka Jadwiga. Zostając żoną Władysława Jagiełły przyczyniła się do powstania nowej polskiej dynastii po śmierci Ludwika..