Maria Stuart - młodość, rządy w Szkocji, spisek przeciwko Elżbiecie I, śmierć

Maria Stuart – biografia do drugiego zamążpójścia, królowa Francji i Szkotów

Maria, królowa Szkotów – wczesna biografia, jej rodzina, Maria królową Francji

Maria Stuart urodziła się 8 grudnia 1542 roku w Linlithgow w Szkocji. Była córką króla Szkocji Jakuba V oraz pochodzącej z Francji Marii de Guise, którą Jakub poślubił dla wzmocnienia sojuszu obu państw. Jej ojciec zmarł niecały tydzień po jej przyjściu na świat, 14 grudnia. Już 9 sierpnia 1543 roku Maria Stuart została koronowana na królową Szkocji. Miała ona również prawo do tronu angielskiego, była bowiem prawnuczką króla Henryka VII. Dość wcześnie zaczęto snuć plany dotyczące jej małżeństwa z synem Henryka VIII i księciem Walii Edwardem, przyszłym Edwardem VI. Królowi Anglii Henrykowi VIII zależało na wciągnięciu Szkocji do unii z jego państwem. Prowadzono negocjacje w tej sprawie, które wstępnie zakończyły się podpisaniem w lipcu 1543 roku Traktatu w Greenwich. Ustalenia te jednak zostały zerwane w grudniu tego samego roku przez szkocki parlament. W zemście Henryk VIII nakazał przeprowadzenie najazdów na Szkocję, w wyniku których podpalono opactwo Holyrood, gdzie został pochowany Jakub V, jak i przygraniczne opactwa w Jedburghu, Dryburghu i Melrose. Chcąc wymusić realizację wcześniejszych postanowień, w maju 1544 roku wysłał nawet swoje wojska, aby najechały Edynburg. 10 września 1547 roku miała miejsce pamiętna bitwa pod Pinkie Cleugh, w której szkockie wojska zostały rozgromione. Sama Maria została ukryta w okolicach zamku Stirling.

Sprawa małżeństwa Marii z Edwardem to już zatem historia. Jednakże król Francji Henryk II zaproponował wzmocnienie sojuszu Francji i Szkocji poprzez małżeństwo Marii z jego synem Franciszkiem. Traktat w tej sprawie został zatwierdzony przez szkocki parlament 7 lipca 1548 roku, zaś matka Marii jeszcze w tym samym roku wysłała ją do Francji. Maria Stuart wychowywała się na francuskim dworze, wraz z dziećmi króla Henryka II, ucząc się języków obcych (oprócz francuskiego także włoskiego, łacińskiego, hiszpańskiego i greckiego), poznawała również dzieła literackie, tak prozę, jak i poezję. Wspomina się czasem, że to w tym czasie zmieniono brzmienie jej rodowego nazwiska ze Stewart na Stuart, aby w większym stopniu dopasować je do francuskiego środowiska. 19 kwietnia 1958 roku została zaręczona z ówczesnym delfinem Franciszkiem (późniejszym królem Franciszkiem II), natomiast formalnie poślubiła go 24 kwietnia. Franciszek po tym, jak w wyniku wypadku w trakcie turnieju rycerskiego zmarł Henryk II 10 lipca 1559 roku został koronowany na króla Francji, Maria zaś została królową tego państwa. Jednakże nie było jej dane długo cieszyć się tą rolą.

5 grudnia 1560 roku w Orleanie w wyniku komplikacji spowodowanych przez infekcję ucha zmarł jej mąż Franciszek. Maria była zatem królową Francji zaledwie przez ponad rok. Co więcej, teściowa Marii Katarzyna Medycejska (z którą relacje Marii były co najmniej trudne jeszcze za życia Franciszka), znana z niechęci do Gwizjuszy (rodu matki Marii) zablokowała możliwość przyszłego zawarcia małżeństwa z bratem Franciszka Karola IX, który nawiasem mówiąc miał wtedy dopiero 10 lat. Maria Stuart została zatem zmuszona do powrotu do Szkocji, która co prawda była jej ojczyzną, ale której niemalże w ogóle nie znała. Powróciła do niej w sierpniu 1561 roku.

Powrót Marii Stuart do Szkocji, Maria jako królowa Szkotów

Na miejscu spotkała ją niespodzianka natury tak politycznej, jak i religijnej. Ze Szkocji usunięty został francuski garnizon, a do władzy doszli protestanci. W tym kontekście pomiędzy Anglią a Francją zawarty został Traktat Edynburski, na mocy którego ta druga miała wycofać swoje siły z terytorium Szkocji. Maria była katoliczką, natomiast zobowiązała się nie wywierać w tej kwestii jakichkolwiek nacisków, zaś jej samej zezwolono na praktykowanie religii katolickiej. Zapewnił ją o tym nawet jej przyrodni brat lord James Stewart, który we wrześniu 1562 roku został hrabią Moray.

Maria Stuart spotkała się z dosyć ciepłym przyjęciem ze strony szkockich protestantów. Jej głównym doradcą został James Stewart. Mogła też liczyć na wsparcie szanowanego lorda Williama Maitlanda z Lethington – dyplomaty, który nawet naciskał na Anglię w sprawie jej praw do korony. W istocie w roku 1561 zostały rozpoczęte negocjacje z Elżbietą I w kontekście dziedziczenia przez Marię praw do tronu. Sama Elżbieta I Tudor wzbraniała się przed wskazywaniem potencjalnego następcy. Kwestią dyskusyjną była sprawa wiary Marii oraz to czy ktoś urodzony poza Anglią może dziedziczyć angielską koronę?

Rozmowy obu stron trwały. Maria Stuart i Elżbieta I miały nawet spotkać się w Nottingham. Planowane pomiędzy majem a lipcem 1562 roku trzydniowe spotkanie przedstawiano jako chęć rozwiązania problemu w przyjacielski sposób, bez uciekania się do przemocy. Przewidziano liczne imprezy towarzyszące. Nic jednak z tych planów nie wyszło. Według Natalie Mears jednym z powodów mógł być bowiem wybuch wojny domowej we Francji i obawy, że Elżbieta i protestanci zostaną odsunięci od władzy.

Historia małżeństwa Marii i lorda Darnley, śmierć jej zaufanego sekretarza

W międzyczasie rozważane były różne plany co do małżeństwa Marii. Jedną z opcji miał być następca tronu Hiszpanii Don Carlos. Z kolei Elżbieta zaproponowała, by Maria wyszła za późniejszego hrabiego Leicester Roberta Dudleya. Jednakże ostatecznie to nie on miał zostać mężem Marii. W jej otoczeniu pojawił się bowiem lord Darnley, Henry Stuart, kuzyn Marii, który tak jak ona był wnukiem Małgorzaty Tudor. Elżbieta zezwoliła mu na wyjazd do Szkocji, aby ten mógł objąć należne mu tamtejsze włości. Według Natalie Mears widząc zagrożenie w dobrych relacjach pomiędzy nim a Marią Elżbieta ponoć niemal wyraziła zgodę na jej sukcesję, o ile wyszłaby za Dudleya, jednak 29 lipca 1565 roku Maria wyszła za Henry’ego. Wzmacniało to pozycję Marii w kontekście walki o sukcesję.

Małżeństwo to jednak sprawiło, że od Marii odsunęła się część sojuszników, niektóre ważne osobistości udały się na wygnanie, zaś postawa samej Marii nie ułatwiała poprawienia relacji z nimi. Natomiast sam lord Darnley okazał się wyjątkowo toksycznym mężem. Domagał się również uznania go za prawowitego władcę w sytuacji, gdyby żył dłużej niż Maria (w momencie ślubu ona miała 22 lata, on – 19). Interesy wygnańców i Henry’ego się spotkały, on sam pozował na wroga katolicyzmu, który chciał przejąć władzę od Marii, pozbywając się jej stronników.

Jednym z punktów kulminacyjnych była tu sytuacja z zaufanym sekretarzem Marii – i jak twierdzili niektórzy ojcem jej nienarodzonego dziecka – pochodzącym z Włoch Davidem Rizzio, o którego również zazdrosny miał być lord Darnley. W dniu 9 marca 1566 roku protestanccy spiskowcy wdarli się do komnat Marii w pałacu w Holyrood, gdzie przebywała ona i Rizzio. Ten ostatni został na jej oczach pchnięty aż 56 razy, to nie była egzekucja, a masakra. Maria próbowała go bronić, ale została odciągnięta. Wydarzenie to nie zaszkodziło jednak ciąży Marii. 19 czerwca 1566 roku wydała na świat syna Jakuba – następcę tronu, którego pojawienie się wzmocniło pozycję samej Marii. Co ważne – jej mąż uznał go za swojego syna. Natomiast jej rodzina istniała już w zasadzie tylko na papierze. Historia jej związku z lordem Darnley nie miała happy endu. Sprawdź także ten artykuł na temat 10 najbardziej znanych władcach Anglii i Wielkiej Brytanii.

Spisek przeciwko mężowi a później Elżbiecie I, sąd nad Marią i egzekucja

Spisek przeciwko lordowi Darnley, jego śmierć, historia rebelii przeciwko Marii

Lord Darnley próbował jeszcze lawirować udając, że wspiera żonę, plotkowano jednak o tym, że chciał ją uwięzić i przejąć władzę w imieniu syna. Jednakże i przeciwko niemu został zawiązany spisek. Jednym z głównych prowodyrów miał być Jakub Hepburn, hrabia Bothwell, o którym spekulowano, że miał być wcześniej (od października 1566 roku) kochankiem Marii. Kiedy lord Darnley dochodził do siebie w Glasgow po chorobie, Maria miała go zachęcić do powrotu do Edynburga. 10 lutego 1567 roku w Kirk o’Field w Edynburgu w jednym z domów doszło do eksplozji. Niedaleko znaleziono zwłoki lorda Darnleya oraz jego sługi. Jednakże wszystko wskazywało na to, że lord został uduszony. O zabójstwo w pierwszej kolejności oskarżany był hrabia Bothwell, chociaż nie brakowało głosów, że za zbrodnią mogła po części stać i sama Maria.

To, co wydarzyło się później wywarło ogromny wpływ na dalszy przebieg wydarzeń. Hrabia Bothwell ponoć złożył Marii propozycję małżeństwa, ale odmówiła. Kiedy zaś 24 kwietnia 1567 roku po odwiedzeniu syna wracała do Edynburga natknęła się na hrabiego Bothwell i jego 800 ludzi. Została przez niego uprowadzona i zabrana do zamku Dunbar. Według części źródeł została tam przez niego zgwałcona, według innych jej uprowadzenie było częścią planu. On sam pod pretekstem romansu z pokojówką przeprowadził błyskawiczny rozwód z żoną i już następnego dnia (15 maja) on i Maria wzięli w Edynburgu ślub.

Tego już było dla protestanckich liderów za wiele. Przeciwko Marii i Hepburnowi wzniecona została otwarta rebelia. Od niej samej odwróciła się nawet jej rodzina. Punktem kulminacyjnym była konfrontacja na Carberry Hill 16 czerwca 1567 roku. Hrabia spróbował nawet rzucić otwarte wyzwanie, chciał pojedynku 1 na 1 z którymkolwiek z lordów, ale na wyzwanie odpowiedział jedynie pomniejszy baron, co go nie usatysfakcjonowało. Po stronie Marii zaczęły się dezercje. Ostatecznie poddała się i została uwięziona w zamku w Lochleven, zaś hrabiemu obiecano bezpieczny przejazd. Uciekł do Danii, gdzie później został uwięziony. W czasie pobytu w zamku Maria poroniła bliźniaki, których ojcem był hrabia. Zaledwie kilka dni później odwiedziła ją delegacja przedstawiając ultimatum: albo abdykuje, albo zginie. Nie mając innego wyjścia, wyraziła zgodę, aby władza została przekazana jej synowi Jakubowi, zaś lord Moray miał pełnić funkcję regenta. Jakub VI został koronowany 29 lipca.