Schizma zachodnia - geneza, przyczyny, strony, spór, znaczenie, zakończenie

Niewola Awiniońska i spadek znaczenia papieży

Przyczyny niewoli awiniońskiej

Jak to możliwe, że w ciągu stu lat Kościół Katolicki z najpotężniejszej instytucji w Europie staje się własną karykaturą? Przez większość średniowiecza panowała rywalizacja między papieżami i cesarzami. Jednym z najbardziej znanych jej przykładów jest spór o inwestyturę w XI wieku. Od czasów Grzegorza VII papieże uważali bowiem, że mają pełną władzę nad sprawami świeckimi. (Kumor B., 2001: s. 9)

Jednak pod koniec XIII i na początku XIV wieku oba ośrodki władzy zaczęły słabnąć. Tymczasem punkt ciężkości przesunął się na zachód. Rywalem niemieckich cesarzy w sporach z papieżem stał się król Francuski.

Filip IV Piękny (1285-1314) próbował wzmocnić swoją władzę i niezależność od papieża. Dlatego znajdował się w długotrwałym konflikcie ze współczesnym mu Bonifacym VIII. Po jego śmierci konflikt przeniósł się na grunt bardziej lokalny. Następca Bonifacego, Benedykt XI był zmuszony opuścić Rzym i zmarł w 1304 roku w Perugii. (Kumor B.: s. 17) Tutaj też zebrało się konklawe, które dopiero w czerwcu 1305 roku wybrało francuskiego metropolitę z Bordeaux Bertranda de Got. Ten przyjął imię Klemensa V. Koronacja papieska odbyła się w Lyonie i przez następne lata nowy papież nie odważył się wrócić do Rzymu. W 1309 osiadł w Awinionie.

Skutki takiego biegu rzeczy były bardzo doniosłe dla papiestwa. Oto niespodziewanie jakaś trzecia strona zyskała najsilniejszą pozycję w dawnym sporze o inwestyturę i rywalizacji o władzę. Co prawda kardynałów mianował papież, ale byli to głównie Francuzi.

Skutki niewoli awiniońskiej

Przez następne 70 lat papieże (z krótką przerwą) rezydowali w południowej Francji. W 1348 roku ówczesny papież wykupił Awinion od Joanny Neapolitańskiej. Dopiero Grzegorz XI w 1377 roku wrócił do Rzymu, zresztą po napomnieniach Katarzyny ze Sieny i Brygidy Szwedzkiej. To ciekawy szczegół, pokazujący jak osłabła pozycja papieska w ciągu tych 70 lat. Nie ujmując niczego dwóm ważnym postaciom kobiecym okresu średniowiecza.

W 1378 roku zmarł Grzegorz XI. Po jego śmierci ujawniły się spory między stronnikami włoskimi i francuskimi. W tym samym roku odbyły się dwa synody. W Rzymie obrano Bartolomea Prignano, arcybiskupa Bari, który przyjął imię Urbana VI. W Fondi kardynałowie najpierw wzywali do ustąpienia Urbana, następnie wybrali Roberta z Genewy, który rozpoczął urząd jako Klemens VII. Nie udało mu się jednak zdobyć Rzymu i w czerwcu 1379 wrócił do Awinionu. (Kumor B.: s. 60) Zakończenie tzw. niewoli awiniońskiej nie oznaczało więc zakończenia problemów papieży. Wybór Klemensa VII uznaje się za początek wielkiej schizmy zachodniej. Jeśli szukasz ciekawostek, sprawdź także ten artykuł o 10 najważniejszych papieżach w historii kościoła.

Wielka schizma zachodnia

Początek schizmy

Rywalizacja między Włochami i Francją oraz osłabienie instytucji papiestwa to nie jedyne przyczyny schizmy. Zmieniała się mentalność ludzi, rozumienie państwa i relacji społecznych. Emancypowały się miasta włoskie. W czasie konklawe w Rzymie w 1378 roku lud miasta wdarł się na salę, żądając wyboru papieża Rzymianina. W tych warunkach trudno mówić o niezależnych i spokojnych wyborach. Urban VI nie zyskiwał sobie sympatii kardynałów, zwłaszcza francuskich. Był przeciwnikiem kurii awiniońskiej, człowiekiem surowym i władczym. (Kumor B.: s. 59) Nic dziwnego, że jego przeciwnicy w niedługim czasie wypowiedzieli posłuszeństwo i znaleźli własnego kandydata. Wybór Klemensa VII gwarantował powrót do dominacji francuskiej.

Za papieżem rzymskim stała środkowa i wschodnia część Europy. Przede wszystkim większość Niemiec z cesarzem, Polska i Węgry (pod panowaniem Ludwika Andegaweńskiego), a także Anglia, Szwecja, Państwo Kościelne i północna część Włoch. Po stronie Klemensa VII oprócz Francji stała Szkocja, Dania, Norwegia, Sabaudia, a potem również Hiszpania. Częściowo miał też poparcie Niemiec.

Roszczenia obu papieży miały więc mniej więcej równomierne poparcie wiernych i sojuszników politycznych. W takiej sytuacji, mimo wzajemnej ekskomuniki, kuria awiniońska i rzymska znalazły się w politycznym pacie.

Papieska rywalizacja

Schizma zachodnia od razu wywołała sprzeciw wielu ówczesnych teologów. W ocenę sytuacji zaangażowały się uniwersytety. Kiedy zorientowano się, że Urban VI nie ustąpi ze stanowiska, zaczęto sugerować sobór powszechny. (Manteufel T., 1995: s. 320) Od początku było wiadomo, że tylko wspólne podjęcie decyzji może zażegnać konflikt.

Kardynałowie mieli nadzieję, że problem może się rozwiązać wraz ze śmiercią obu papieży. Jednak wybór kolejnego następcy w Rzymie nie zadowolił zwolenników awiniończyka i po śmierci Klemensa VII wybrali oni swojego kandydata. Rzymski papież – Bonifacy IX, Neapolitańczyk z pochodzenia, podobnie jak jego poprzednik, został poparty głównie przez wschodnią część katolickiego świata oraz Anglię (która była w konflikcie z Francją i Szkocją). Dzięki poparciu rodu ubiegającego się o koronę Neapolu, zyskał ten kawałek Italii dla sprawy rzymskiej. Poparł reformy klasztorne cystersów i benedyktynów. Interesował się też uniwersytetami. M. in. dał początek wydziałowi teologicznemu na uczelni krakowskiej. Papieżem awiniońskim wybrano Aragończyka – Pedro da Luna, który przyjął imię Benedykta XIII.

Przyczyny trwania wielkiej schizmy, mimo wysiłków ku zjednoczeniu, nie są proste. Każdy z papieży ślubował dążenie do zjednoczenia i w razie konieczności abdykację. Jednak przez następne 20 lat żaden się na to nie zdecydował.

Tymczasem próba zakończenia schizmy przez sobór w Pizie (1409 r.) poskutkowała wyborem jeszcze jednego kandydata do korony papieskiej. Pizański Aleksander V odgrywał mniejszą rolę w historii kościoła. Mimo to jego wybór w Pizie skomplikował roszczenia do tronu papieskiego. Również on miał swojego następcę w postaci Jana XXIII (antypapieża – dlatego w XX wieku inny papież przyjmie to imię). Żaden z papieży nie widział przyczyn, dla których to właśnie on miałby ustąpić. Dlatego zwołanie soboru odbyło się dopiero z inicjatywy króla Niemiec – Zygmunta Luksemburczyka. (Manteuffel T.: s. 321) Sobór w Konstancji został zainaugurowany w 28 października 1414 roku.