Powstanie wielkopolskie - data, przebieg, informacje, ciekawostki

Powstanie wielkopolskie – wybuch powstania i losy powstańców wielkopolskich

Powstanie wielkopolskie – koniec wielkiej wojny

Kiedy 28 czerwca 1914 r. w Sarajewie zamordowano następcę tronów Austrii i Węgier, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, skutki tego wydarzeni natychmiast były oczywiste – wybuch wojny. Potrzebny był miesiąc, żeby konflikt stał się faktem. 28 lipca Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii, następnego dnia przeciwko państwu Habsburgów wystąpiła Rosja. 1 sierpnia Niemcy (sojusznik Austro-Węgier) wypowiedział wojnę Rosji, a 3 sierpnia – Francji. Do końca miesiąca, poprzez system sojuszy działający na zasadzie efektu domina, w konflikt zaangażowane były niemal wszystkie kraje starego kontynentu.

Przywódca niemiecki, Wilhelm II, obiecał wyruszającym do bitwy żołnierzom powrót do domu przed opadnięciem liści z drzew. Nie mógł przewidzieć, że zapowiadający się – według niego – krótki konflikt, będzie w rzeczywistości trwał ponad cztery lata, zakończy się jego upadkiem i zyska miano Wielkiej Wojny. 11 listopada 1918 r. po podpisaniu w Compiègne we Francji traktatu pokojowego, cesarz abdykował i wyjechał z kraju.

Wielka wojna była konfliktem długo wyczekiwanym przez Polaków. Tylko w wystąpieniu przeciwko sobie trzech zaborców upatrywali możliwość odrodzenia nie istniejącego od 1795 r. państwa polskiego. Wszystkie wysiłki zakończyły się sukcesem – 11 listopada Polska odzyskała niepodległość.

Powstanie niepodległej Polski a Wielkopolska

W odrodzonym kraju najważniejszą osobą stał się komendant Józef Piłsudski – przywódca objął władzę zwierzchnią wkrótce po powrocie do kraju z więzienia w Magdeburgu. Przez kilka kolejnych lat trwało ustalanie dokładnych granic Polski.

Dla Piłsudskiego najpoważniejszym zagrożeniem była Rosja. Dodatkowo pochodząc z Wileńszczyzny odczuwał potrzebę jak najszybszego przyłączenia tych ziem w granice odrodzonej Polski. Granica zachodnia była dla niego sprawą drugorzędną – wiedział, że Niemcy nie ustąpią z zajętych terenów, liczył, że kolejne traktaty pokojowe pozwolą na przyłączenie Wielkopolski do macierzy. Inną jeszcze sprawą był fakt zdominowania tych terenów przez endecję, której był zdecydowanym politycznym przeciwnikiem.

Wielkopolska tymczasem od 123 lat w miarę swoich możliwości, dbała o patriotyczne kształcenie obywateli. Niektórzy specjalnie wstępowali w szeregi niemieckiej armii, żeby wykorzystać zdobytą tam wiedzę w przyszłym zrywie. Liczyli jednocześnie, że ojczyzna się o nich upomni. Tymczasem wskutek rozprzestrzeniającej się niemieckiej rewolucji, 9 listopada ogłoszono koniec cesarstwa i powstanie Republiki Niemieckiej (zwanej Republiką Weimarską).

Powstanie wielkopolskie – Wielkopolska i dzień 27 grudnia 1918 r. w Poznaniu

Powstanie wielkopolskie – przyczyny wybuchu powstania

Wielkopolska już od 1914 r. intensywnie przygotowywała się do tworzenia niepodległej Polski. Kiedy w listopadzie 1918 r. zasięg terytorialny młodego kraju nie objął tej ziemi, je mieszkańcy wiedzieli, że będą musieli ją wywalczyć.

26 grudnia, niespodziewanie pojawił się w Poznaniu Ignacy Jan Paderewski. Pianista i polityk wracał ze Stanów Zjednoczonych. Po przypłynięciu do Gdańska, zamiast udać się do stolicy, wsiadł w pociąg do Poznania. Mimo niemieckich prób przerwania tej podróży, udało mu się dotrzeć na miejsce. Wielkopolska przywitała Paderewskiego niezwykle entuzjastycznie. Mieszkańcy zablokowali Niemcom możliwość wręczenia politykowi nakazu opuszczenia miasta. Następnie Paderewski udał się do hotelu Bazar, gdzie wygłosił mowę podczas bankietu oraz do wielotysięcznego tłumu zgormadzonego przed budynkiem. „Świętowanie” tego wydarzenia trwało do późnych godzin nocnych.

Następnego dnia, 27 grudnia 1918 r., zauważalne już były skutki przyjazdu Paderewskiego do Poznania. Rano zorganizowano pochód dzieci, którego zasięg spowodował wstrzymanie ruchu na ulicach. Po południu do miasta przybył z koszar 6 pułk grenadierów i razem z niemieckimi obywatelami rozpoczęli przemarsz przez miasto, zrywając po drodze flagi polskie, brytyjskie, amerykańskie i francuskie. Kiedy dotarli pod hotel Bazar, chwilę trwało oczekiwanie na dalszy rozwój wypadków. Koło godziny 17 padły pierwsze strzały, choć nie wiadomo, z której padły strony. Wybuchło powstanie. Jeśli szukasz więcej informacji, sprawdź także ten artykuł o przyczynach powstania wielkopolskiego.

Powstanie wielkopolskie – przebieg i zasięg powstania

Zgodnie z publikacją P. Andersa Śladami powstania wielkopolskiego 1918-1919, powstanie można podzielić na pięć faz:

• faza I (9 listopada – 26 grudnia): od początku rewolucji w Niemczech, do momentu, w którym wybuchło powstanie;
• faza II (27 grudnia – 7 stycznia): podczas niej doszło do wyzwolenia sporej części terenów – spontanicznie i samorzutnie;
• faza III (8 – 15 stycznia): ofensywa polska już pod kształtującym się jednolitym dowództwem;
• faza IV (16 stycznia – 16 lutego): obrona zdobytych terenów i wzmożona akcja dyplomatyczna, która zaowocowała pokojem w Trewirze, kończącym powstanie;
• faza V (17 lutego 1919 r. – 17 stycznia 1920 r.): oczekiwanie na postanowienia i wejście w życie ustaleń traktatu wersalskiego, zgodnie z którymi Wielkopolska została przyłączona do Polski; do czerwca 1919 r., kiedy miała miejsce konferencja pokojowa, nadal trwały pojedyncze walki.

W historii podaje się, że samo powstanie wybuchło 27 grudnia 1918 r. i trwało do 16 lutego 1919 r., choć ostatnie pojedyncze bitwy miały miejsce jeszcze dużo później. Początkowo siły powstańcze oparto na ochotnikach, dlatego też pierwsze walki, pomimo zapału kończyły się niepowodzeniami. Na początku tereny objęte powstaniem ograniczały się do północnych, następnie zachodnich części regionu, jednak w krótkim czasie powstaniem objęta została niemal cała Wielkopolska.

16 stycznia na stanowisku głównodowodzącego zastąpiono majora Taczaka – od tej pory jako dowódca powstania wielkopolskiego mógł się tytułować generał Józef Dowbor-Muśnicki. Nowy przywódca, jako główne zadanie, miał stworzyć regularną armię powstańczą, do której do czerwca 1919 r. wstąpiło ponad 100000 żołnierzy.

Najważniejsze bitwy powstania wielkopolskiego

Kilka wybranych bitew z okresu powstania wielkopolskiego prezentuje się następująco:

• starcie w Anastazewie (28 grudnia 1918 r.) – zwycięstwo powstańców, wieś Anastazewo była już wówczas drogowym i kolejowym przejściem granicznym polskim;
• bitwa o Chodzież (8 stycznia) – zwycięstwo powstańców, jedno z najbardziej krwawych starć powstania, podczas którego po obu stronach zginęło ponad 160 osób, a ponad 260 zostało rannych;
• bitwa o Szubin (11 stycznia) – zwycięstwo wojsk powstańczych;
• walki o Żnin (10-12 stycznia) – zwycięstwo powstańców, spowodowane wycofaniem się oddziału porucznika Mantheya do obrony rodzinnego Żnina.