Przewrót majowy – data, przyczyny, przebieg, skutki

Przewrót majowy – sytuacja w Polsce i przyczyny zamachu

Przewrót majowy – sytuacja w Polsce po 1918 r.

11 listopada 1918 r. Polska odzyskała niepodległość. Nowe państwo składało się z ziem, które przez 123 lata znajdowały się pod administracją trzech różnych państw zaborczych. Utworzenie z tych ziem i ich obywateli jednego silnego społecznie, gospodarczo i politycznie kraju, wymagało przede wszystkim czasu i sprawnej władzy.

Tymczasem w Polsce powojennej funkcjonowało kilkadziesiąt partii politycznych. Ale tylko kilka najsilniejszych stronnictw mogło brać udział w sprawowaniu rządów. Jednak partie wchodząc w skład sejmu były ze sobą tak skłócone, że niemożliwe było utworzenie większościowego rządu, który zapewniłby ciągłość władzy. W sytuacji, kiedy rządy upadały czasem po kilku tygodniach funkcjonowania, nie można stworzyć jednolitej polityki wewnętrznej i zewnętrznej państwa.

W kraju potrzebna była stabilna władza parlamentarna. W latach 1918 – 1921 kształtowały się granice państwa. Polska miała napięte stosunki z Czechosłowacją, Litwą i Związkiem Radzieckim. Napięte były także stosunki z Niemcami. Z kolei Józef Piłsudski, od 1918 r. sprawujący funkcję naczelnika państwa, rezygnował z działalności politycznej, uznając społeczeństwo za gotowe na przejęcie władzy.

Przewrót majowy – przyczyny zamachu

Józef Piłsudski liczył, że niepodległe społeczeństwo będzie natychmiast zdolne do sprawowania demokratycznych rządów. Z czasem jego ocena ulegała stopniowemu pogorszeniu. Kiedy 16 grudnia 1922 r. zamordowano pierwszego prezydenta Polski, Gabriela Narutowicza, do Piłsudskiego dotarło, że społeczeństwo nie jest gotowe na pełną demokrację, potrzebuje wyraźnego, zdecydowanego przywódcy.

Józef Piłsudski wyprowadził się z rodziną do Sulejówka. Ani wcześniej, ani po śmierci Narutowicza nie kandydował na stanowisko prezydenta, kiedy zapoznał się z ograniczonymi kompetencjami związanymi z tą funkcją, jakie wprowadziła konstytucja marcowa 1921 r. Jednocześnie podjął działania, które miały umożliwić mu przejęcie władzy w Polsce. Nie jest pewne, czy od razu przewidywał zamach, choć jako twórca Organizacji Bojowej PPS miał doświadczenie w tego typu działaniach (do historii przeszła chociażby „krwawa środa” – zamachy na carskich urzędników w 19 miasta Królestwa Polskiego w 1906 r.). Przeciwstawiał się kolejnym powoływanym rządom, nawoływał do uzdrowienia stosunków politycznych – sanacji, choć nie sprecyzował dokładnie, co miał na myśli. Budował wokół siebie środowisko oddanych mu ludzi, głównie członków PPS i PSL Wyzwolenie, oraz wciąż czynnych wojskowych.

W Polsce dochodziło także do niepokojów społecznych. Dochodziło do napięć pomiędzy różnymi grupami społecznymi. Panująca hiperinflacja doprowadziła do podwyżek cen. Wybuchały kolejne strajki. Dla kraju niekorzystna stawała się również sytuacja międzynarodowa. Niemcy pozostawały otwartą kwestię swojej wschodniej granicy, a kiedy zawarły z ZSRR układ w Rapallo w 1922 r., zagrożenie z zewnątrz wobec Polski znacznie wzrosło. Sytuacja zewnętrzna i wewnętrzna kraju sprawiała, że zamachu stanu wręcz się spodziewano. Pozostawało pytanie: kiedy?

Przewrót majowy – przebieg zamachu

Przewrót majowy – działania przed zamachem

Ostatnie miesiące przed przewrotem owocowały w korzystne dla zwolenników Piłsudskiego rozwiązania. Wystarczy wskazać na otrzymanie stanowiska ministra spraw wojskowych przez generała Lucjana Żeligowskiego. Minister w kwietniu rozkazał zgrupowanie oddziałów w okolicy Rembertowa (celem odbycia „gier wojennych”), data wyznaczona została na 10 maja. 8 maja poprosił Piłsudskiego o objęcie tych oddziałów swoim dowództwem. Józef Piłsudski, mimo, że nie posiadał przygotowania wojskowego, wolał oprzeć swoje zamiary na wojsku niż politykach.

10 maja 1926 r. utworzono w Polsce trzeci rząd Władysława Grabskiego. Następnego dnia ukazał się wywiad z Piłsudskim, w którym deklarował on rozpoczęcie walki z partiami politycznymi w kraju. Piłsudczycy związani z wojskiem następnego dnia podjęli działania: w nocy z 11 na 12 maja zgromadzone w okolicach stolicy jednostki rozpoczęły mobilizację. W mieście postawiono w stan gotowości garnizon.

12 maja ranem pojawiły się plotki o ostrzelaniu domu Piłsudskiego w Sulejówku. Były one nieprawdziwe, jednak przysporzyły marszałkowi nowych zwolenników. Sam Józef Piłsudski wybrał się w podróż do Belwederu, by zażądać od prezydenta Stanisława Wojciechowskiego dymisji rządu. Prezydenta nie było wówczas w stolicy, dlatego marszałek udał się do Rembertowa, gdzie stacjonowała większość jednostek oddanych marszałkowi. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat rządów sanacji?

Data: 12 – 15 maja – działania zbrojne i polityczne

Około godziny 14 oddziały Piłsudskiego wyruszyły w stronę Warszawy. W tym samym czasie Wojciechowski, który wrócił już do stolicy, wezwał żołnierzy do dotrzymania wierności składanej prezydentowi Rzeczpospolitej. Nie wywołało to żadnego rezultatu. Po południu zbuntowane oddziały pojawiły się na Pradze, chcąc dostać się do lewobrzeżnej części miasta. Most Poniatowskiego został jednak obsadzony przez wojska wierne rządzącym.

Około godziny 17 pojawił się tam również sam prezydent. Spotkanie Piłsudskiego z Wojciechowskim na moście Poniatowskim nie przyniosło jednak żadnych efektów. Według niektórych Józef Piłsudski w tamtym momencie wahał się co do dalszych działań, co miałoby świadczyć o tym, że zamach został przeprowadzony spontanicznie, a nie według istniejącego planu. Prowadzenie działań przejęli wówczas Józef Beck i generał Gustaw Orlicz – Dreszer.

Oddziały zostały skierowane na most Kierbedzia, którym przedostały się do drugiej części Warszawy. Na moście doszło do pierwszej wymiany ognia, zainicjowanej przez wojsko wierne rządowi. Jednak do wieczora Piłsudczycy zajęli komendę miasta i Sztab Generalny wojska, a także Cytadelę. Mieli oni również duże poparcie wśród ludności cywilnej, zapewnili sobie także poparcie kolejarzy, dzięki którym opóźniono lub zablokowano transport z kraju pozostałych jednostek wiernych prezydentowi. Posiadali ponad dwukrotnie więcej żołnierzy niż strona rządowa. Późnym wieczorem Piłsudski wezwał do siebie marszałka sejmu Macieja Rataja, by przedstawić mu propozycję kapitulacji rządu.

Następnego dnia walki przeplatały się z bezskutecznymi mediacjami. Ogłoszono strajk generalny. 14 maja Piłsudczycy mieli czterokrotną przewagę nad wojskami rządowymi. Dodatkowo zajęli lotnisko i okrążali Belweder, w którym schronił się rząd. Wobec tego rząd z prezydentem wycofali się do Wilanowa. Tam po długich wewnętrznych negocjacjach, w obawie przed groźbą długotrwałej wojny domowej, prezydent Wojciechowski i premier Witos podali się do dymisji. W tej sytuacji najwyższy urząd w państwie sprawował Maciej Rataj, który po rozmowie z Piłsudskim 15 maja zgodził się na powierzenie misji utworzenia rządu Kazimierzowi Bartlowi.