Zabory

W XVIII wieku Polska utraciła niepodległość na 123 lata, w wyniku podziału terytorium między 3 państwa sąsiednie. Rozbiory sprawiły, że ludność polska znalazła się w 3 obcych państwach różniących się językiem. Zaborcy starali się wynarodowić ludność polską i zunifikować polskie ziemie ze swoimi krajami. Mimo tego Polacy oparli się germanizacji i rusyfikacji, zaś dążenia wolnościowe wyrażały się w licznych powstaniach, które były krwawo tłumione. Mimo intensywnych działań zaborców w celu zniszczenia polskiej tożsamości narodowej, czas zaborów stał się okresem największego rozkwitu kultury polskiej, kiedy to działali najwybitniejsi literaci, malarze i muzycy.

Rozbiory Polski - daty, zaborcy, granice

Daty, zaborcy, granice i historia rozbiorów

Zabór czy rozbiór państwa oznacza całościowe lub częściowe podzielenie suwerennego państwa pomiędzy państwa sąsiednie bez walki, tylko na drodze negocjacji dyplomatycznych. Zabory czy rozbiory odbywają się bez zgody miejscowej ludności, jednak nie dochodzi do walk. Do rozbioru dochodzi zwykle pod groźbą najazdu zbrojnego.

Historia zna wiele przypadków, kiedy to terytorium jakiegoś kraju zostało zagarnięte przez sąsiadów. Jednak najczęściej odbywało się to w wyniku wojen. Krajami, które na przestrzeni dziejów straciły znaczną część terytoriów były na przykład Węgry czy Paragwaj, nie wspominając już o upadkach imperiów, które dzieliły się na szereg samodzielnych państw. Jednak przypadków podziału na drodze dyplomatycznej jest niewiele. Można tu wymienić rozbiór Czechosłowacji przed II wojną światową czy zabór Litwy, Łotwy i Estonii przez ZSRR w 1940 r.

Daty zaborów Polski:

• 1772 - pierwszy rozbiór, zaborcy: Rosja, Austria i Prusy,
• 1793 - drugi rozbiór, zaborcy: Rosja, Prusy,
• 1795 - trzeci rozbiór, zaborcy: Rosja, Austria i Prus.

W wyniku rozbiorów zaborcom przypadły następujące terytoria:

• Prusy - Warmią, ziemie pomorskie, malborskie i chełmińskie bez Gdańska i Torunia oraz tereny nadnoteckie,
• Austria - ziemie ruskie i południowa część województwa krakowskiego i sandomierskiego,
• Rosja - ziemie na wschód od Dźwiny i Dniepru, wschodnia część Białorusi.

Geneza rozbiorów Polski

Przyczyn rozbiorów Polski można dopatrywać się nie tylko w osławionym liberum veto czy warcholstwie szlachty, lecz w pogarszajacej się sytuacji gospodarczej i politycznej. Wojny północne, rozgrywające się na ziemiach polskich, spowodowały znacznie zniszczenia, po których kraj się nie odrodził. Natomiast zwycięska w wojnach północnych Rosja stała się mocarstwem i miała w Polsce tak duże wpływy, że ostatni król Stanisław August koronowany został pod protekcją Rosji.

Większość historyków obwinia jednak konfederację barską o krytyczną sytuację Polski. Król Polski Stanisław August, miał szeroko zakrojone plany reformatorskie, co nie podobało się ani Rosji ani szlachcie i magnaterii. Bunt szlachty, chłopów i mieszczan, zwany konfederacja barską, pogrążył kraj w chaosie i walkach trwających 3 lata. W tym czasie doszło do wojny rosyjsko-tureckiej, którą wykorzystał król Prus Fryderyk II, aby wymusić na Rosji zgodę na rozbiory Polski.

Dwa kolejne rozbiory miały miejsce około 30 lat później. Lata te zostały wykorzystane na wprowadzenie szeregu reform jak: konstytucja 3 maja, reforma wojskowa, reforma skarbowa. W kraju działały jednak zwalczające się stronnictwa reformatorów i przeciwników reform. W 1792 magnateria zwołała konfederację targowicką w obronie dawnych przywilejów. Konfederacja ta i związane z nią walki przyczyniły się bezpośrednio do dokonania przez Rosję i Prusy II rozbioru Polski.

Oburzenie ludności II rozbiorem stało się przyczyną zrywu znanego pod nazwą powstania Kościuszkowskiego, które jednak zakończyło się klęską i III rozbiorem Polski.

Polska pod zaborami - historia powstań, działań wolnościowych i rozwoju kultury

Zabór austriacki

Stosunkowo największą swobodę miała ludność polska w zaborze austriackim. Jednak w 1846 roku pod wpływem ruchów wolnościowych wiosny ludów wybuchło tam powstanie krakowskie, którego uczestnicy liczyli na udział chłopów. Zdaniem historyków, aby nie dopuścić do udziału chłopów w powstaniu, Austriacy podburzyli ich do tzw. tzw. rabacji galicyjskiej, czyli krwawego powstania chłopów przeciwko właścicielom ziemskim. Zarówno powstanie jak i rabacja zostały szybko stłumione.

Pod koniec XIX wieku zabór austriacki cieszył się względną autonomią. Ludność polska miała Sejm Krajowy, prawo do zakładania ugrupowań politycznych i organizacji, zaś w szkołach obowiązywał język polski. Jednak zabór austriacki odznaczał się najniższym rozwojem gospodarczym. Bieda spowodowała ogromną emigrację ludności do Ameryki.

Zabór rosyjski i zabór pruski

Początkowo w Polsce pod zaborem rosyjskim ludność cieszyła się dość duża autonomią. Kraj przeżywał rozkwit gospodarczy i kulturalny. Sytuację tą przerwały dwa powstania wolnościowe: powstanie listopadowe 1830 i styczniowe 1864, które zostały krwawo stłumione. Klęska powstań szczególnie odbiła się na polskim ziemiaństwie. Odrębność Królestwa Polskiego zaczęto ograniczać. Wprowadzono rosyjskie przepisy, walutę oraz miary i wagi. Szczególnie dotkliwa była rusyfikacja w szkołach i urzędach.

W zaborze pruskim od początku dążono do włączenia ziem polskich do Prus. Unifikacja i germanizacja nasiliła się szczególnie po zjednoczeniu Niemiec. Ograniczano możliwość używania języka polskiego w szkołach i życiu publicznym. Prowadzono walkę z kościołem katolickim będącym ostoją polskości. Stosowano również przepisy utrudniające Polakom budowę domów i osiedlenie się. Wysiedlanie Polaków, tzw. rugi pruskie, były przyczyną masowej emigracji do Ameryki.